"Amerikaanse overheid verloor grote hoeveelheid plutonium en hult zich nu in stilzwijgen"

Medewerkers van het centrum puzzelden de informatie samen uit een politieverslag. Dat verkregen ze via een vraag op basis van de Freedom of Information Act, nadat een kleine beschrijving van het incident opdook in een intern rapport van het Ministerie van Energie. Ze stellen dat het verlies van niet-militair nucleair materiaal normaal gezien wordt bekendgemaakt, maar dat het stil blijft wanneer het verlies te wijten is aan de overheid.

Het centrum stelt dat twee veiligheidsexperts van het Nationale Laboratorium van het Ministerie voor Energie in Idaho in maart 2017 "gevaarlijke radioactieve materialen" moesten gaan oppikken in het Texaanse San Antonio, waar ze lagen bij een non-profitonderzoeksinstelling.

Ze moesten het nucleaire materiaal veilig naar Idaho brengen, waar de Amerikaanse overheid een lading civiel en militair nucleair materiaal opslaat. Om zeker te zijn dat ze de juiste zaken meebrachten, namen de specialisten stralingsmeters mee en kleine monsters van gevaarlijke materialen om die af te stellen. Het ging om een met plastic bedekte schijf plutonium, een materiaal dat kan dienen als brandstof voor kernwapens, en cesium, een hoogradioactieve isotoop die potentieel kan gebruikt worden in een zogenaamde 'vuile' radioactieve bom.

Al dat materiaal lieten ze echter in hun gehuurde auto liggen toen ze overnachtten in het Marriott Hotel bij Highway 410, een buurt met veel criminaliteit. De ochtend erna stelden ze vast dat de ramen waren ingeslagen en dat hun kostbare lading foetsie was.

De politie van San Antonio was stomverbaasd dat de medewerkers niet meer voorzorgsmaatregelen hadden genomen. "Ze hadden zo'n gevoelig instrument nooit zonder toezicht in de auto mogen laten liggen", zegt woordvoerder Carlos Ortiz aan The Daily Beast. Volgens de cijfers van de politie vonden op de parking van het hotel in 2016 en 2017 maar liefst 87 auto-inbraken plaats.

Ortiz zegt dat de politie contact opnam met de FBI, die aanraadde zo veel mogelijk vingerafdrukken te nemen van de wagen. Op de auto werden echter geen bruikbare vingerafdrukken gevonden, van bewakingsbeelden werden de speurders niets wijzer en een speurtocht langs pandjeszaken was ook een maat voor niets.

Volgens Ortiz werd het onderzoek afgesloten nadat een van de medewerkers van het Idaho National Laboratory hen vertelde "dat het geen belangrijke of gevaarlijke hoeveelheid was".

Nu, meer dan een jaar later, weten de autoriteiten volgens het centrum nog altijd niet waar het gestolen plutonium en cesium is. Het incident werd niet openbaar gemaakt, en medewerkers van het labo in San Antonio weigeren te zeggen hoeveel plutonium en cesium exact verdwenen is. Woordvoerster Sarah Neumann van het laboratorium in Idaho wil wel kwijt dat het plutonium niet genoeg was om een atoombom mee te maken.

Mààr, voert het centrum aan, in enkele jaren tijd verdween alles samen wel "een veel grotere hoeveelheid" plutonium van opslagplaatsen van het Amerikaanse leger, "vaak zonder publieke mededeling". Het centrum stelt dat burgerlijke voorraden nauwgezet en transparant in het oog worden gehouden door de onafhankelijke overheidsinstantie Nuclear Regulatory Commission (NRC), die diefstallen of verdwijningen ook meldt aan het Internationale Atoomagentschap in Wenen. Maar het beheer van militaire voorraden onder het Ministerie van Energie is veel minder transparant.

De stommiteit van de medewerkers lijkt voor hen trouwens geen nare gevolgen te hebben gehad. Volgens het Center for Public Integrity kreeg een van hen een maand later een 'Vison Award'-onderscheiding, en kreeg het bedrijf waarvoor het duo werkte een 'A'-beoordeling voor 'excellent'. Het is Battelle Energy Alliance LLC, dat ook 97 procent van de beschikbare bonussen kreeg uitgekeerd, goed voor een winst van 15,5 miljoen dollar. Het contract van het bedrijf om te werken in het Idaho National Laboratory werd ook met vijf jaar verlengd.

Aan de andere kant legde de nucleaire reguleringscommissie burgerlijke instellingen het voorbije anderhalf jaar alleen al wél zes financiële straffen voor het verlies of een verkeerde omgang met nucleaire materialen. In die periode kregen nog 20 andere instellingen een boete opgelegd, die daarna werd opgeheven.

De grootste boete was 22.500 dollar voor Qal-Tek Associates, een producent van stralingsdetectoren uit Idaho Falls, net voor een niet-afdoende beveiliging van radioactieve materialen tijdens een transport. De jongste boete werd afgelopen mei opgelegd aan de Idaho State University toen die er niet in slaagde een stukje plutonium ter grootte van een muntstuk terug te vinden in een stralingsmeter die het in 1991 had geleend van het Idaho National Laboratory. Het ging om plutonium-293, dat wordt gebruikt in kernwapens. Het verlies en de late melding kostte de universiteit een boete van 8.500 dollar. Die boete werd betaald op 6 juni, en het plutonium is nog altijd spoorloos.