Broodkruimels van 14.000 jaar oud ontdekt, ouder dan de landbouw

Het oudst bekende brood is teruggevonden, in een 14.000 jaar oude vuurplaats in Jordanië. Het gaat om vijftien broodkruimels van ongeveer een halve centimeter groot. Het zijn resten van ongerezen brood dat in de met stenen beklede vuurplaats was achtergebleven. Het brood is gebakken door jagers-verzamelaars van de Natufia-cultuur. Dat waren voorlopers van de eerste landbouwculturen die 4.000 jaar later in hetzelfde gebied ontstonden. Het nauwkeurige microscopische onderzoek van de kruimels is deze week gepubliceerd in PNAS.

Lees ook over de Natufiërs: 12.000 jaar oud graf van vrouwelijke sjamaan ontdekt

In het gebied werd al ruim twintigduizend jaar geleden graan werd verzameld en vermalen, maar daarvan werd waarschijnlijk pap gemaakt. Brood was tot nu nog niet gevonden. De oudste tot nu toe bekende broodresten zijn 7.000 jaar oud. Maar er zijn ook duidelijke aanwijzingen dat er al in het vroege Turkse landbouwdorp Catal Huyuk brood werd gebakken, 9.000 jaar geleden.

De Natufiërs zijn beroemd omdat zij al duizenden jaren voordat ze de landbouw uitvonden in redelijk stabiele nederzettingen woonden met zelfs stenen huizen. Het onderzoek naar deze cultuur heeft daarom in de laatste decennia een omwenteling veroorzaakt in het denken over het ontstaan van de landbouw. Want niet bleken de mensen samen te gaan wonen in dorpen omdat ze aan landbouw gingen doen, het was andersom. De landbouw blijkt te zijn ontstaan in dorpen waarin jagers-verzamelaars al heel lang samenwoonden. En dus ook brood bakten. Broodbakken in een vuurput was een normale gang van zaken voor de komst van grote, vaste ovens. De stenen houden de warmte goed vast, en het deeg kun je ook goed afdekken met hete stenen die in het vuur hebben gelegen.

Bijzondere gelegenheid

Brood was overigens nog niet zo belangrijk als in de latere landbouwtijd, zo schrijven de Britse en Deense archeologen die het onderzoek deden in de site Shubayqa 1, in de Jordaanse ‘Zwarte Woestijn’. Ten eerste vormden de zaden van tarwe, gierst en haver maar een klein onderdeel van de voedingsmiddelen die bij de Natufiërs worden teruggevonden. Wortels, fruit, noten en zaden en wortelstokken van andere grassoorten worden veel vaker teruggevonden. Behalve de vijftien broodkruimels zijn bijvoorbeeld in de haard van Shubayqa 1 in totaal ruim 600 verbrande etenskruimels teruggevonden. En van de 65.000 grotere plantenresten die zijn teruggevonden in deze Natufia-vuurplaats bestaat de meerderheid (50.000) uit wortelstokken van het cypergras Bolboschoenus glaucus. Verder lijkt het erop dat dit oudste brood gebakken is voor een bijzondere gelegenheid. Want de broodkruimels zijn alleen teruggevonden in de resten van het laatste vuur in de vuurplaats, zowel in de oudste vuurplaats als in de vuurplaats die er even later weer overheen is gebouwd. Brood bak je misschien als je weer gaat rondtrekken, opperen de onderzoekers: voedzaam en lang goed te houden. Het kan ook zijn dat het brood is gebakken voor het (mogelijke) feest bij het opheffen van het verblijf in Shubayqa 1. Brood kost veel arbeid, met het dorsen en malen van de korrels én het kneden van het deeg.

Overigens, de veel gegeten wortelstokken van het cypergras hoefden dan wel niet gedorst te worden, maar ook dat voedingsmiddel moest gemalen worden. De Natufiërs waren daarin zeer bedreven: hun woonplaatsen kenmerken zich door vijzelachtige gaten in de rotsbodem die gebruikt werden om te malen.

De Noord-Jordaanse vuurplaats met de broodkruimels is teruggevonden in een half-ondergronds stenen huis, met een zorgvuldig uitgelegde vloer van basaltstenen, met een centrale verdiepte vuurplaats – ook van steen.