Valse accounts opruimen in digitale oorlog is niet genoeg

Russische trollen actief in Nederland. Het is in zekere zin ‘het bericht dat je wist dat zou komen’, na al het nieuws over Russische beïnvloeding van de Amerikaanse presidentsverkiezingen via valse Twitteraccounts – maar dat toch prominente aandacht verdiende en ook kreeg. Uit onderzoek van NRC blijkt dat de bekende ‘trollenfabriek’ Internet Research Agency in Sint-Petersburg in 2016 en 2017 met Nederlandstalige tweets actief partij koos in onze verhitte Twitterdebatten over islam en identiteit.

Weliswaar niet op grote schaal, althans niet voor zover viel vast te stellen, maar toch. De ‘hybride oorlogvoering’ langs digitale weg, met georganiseerde valse accounts en gemanipuleerde teksten namens een buitenlandse mogendheid, heeft de polder bereikt. Dat is voor iedere digitale burger en ieder medium in dit taalgebied een reden om zich niet naïef te verheugen in aantallen ‘volgers’, ‘retweets’ of gedeelde teksten. Pas op: u wordt gemanipuleerd waar u bij staat.

Lees ook: Russisch trollenleger ook actief in Nederland

De internetgemeenschap is weer een illusie armer, als ze die niet al eerder had verloren – of überhaupt gehad heeft. Namelijk dat totale digitale vrijheid automatisch het goede in de mens losmaakt. Bij de firma Twitter is het kwartje inmiddels ook gevallen. Het bedrijf houdt grote schoonmaak in de Twitteraccounts, die bij miljoenen tegelijk sneuvelen. Voor Nederlandse politici betekent het dat aantallen volgers met tienduizenden dalen – een teken aan de wand. De rot zit diep bij dit sociale medium.

Dat Twitter nu zijn verantwoordelijkheid lijkt te nemen komt geen dag te laat. Het bedrijf geeft zich kennelijk rekenschap van wat het heeft aangericht in de vorm van manipulatie van verkiezingen, bederf van het opinieklimaat en het ophitsen van bevolkingsgroepen langs religieuze en etnische grenzen. Bij het opruimen van valse accounts kan het dan ook niet blijven: iedere uitgever, ook de digitale, beseft dat bij zo’n massieve inbreuk op de integriteit van de informatiestroom het vertrouwen van het publiek moet worden teruggewonnen. Het ligt steeds meer voor de hand om aan het gebruik van socialemediaaccounts voorwaarden te verbinden. Géén anonieme afzenders meer, dat zou al veel schelen. Een begin maken met het omarmen van de journalistieke ethiek: zich transparant en toetsbaar opstellen, het zou al helpen.

Lees ook: Zo werkt een trol in een Russische propagandafabriek

Dat Nederland niet ontbreekt op de lijst van de Russische veiligheidsdiensten als relevant land om er de publieke opinie te beïnvloeden, was overigens al duidelijk uit de brief van minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) van vorig jaar. Zij liet toen na om er concrete voorbeelden bij te geven, wat haar waarschuwing „alert” te zijn destijds reduceerde tot een oprisping. Nu blijkt dat de reden om bezorgd te zijn wel degelijk aanwezig is. Ollongren spreekt nu, via een woordvoerder, van „ongewenste buitenlandse inmenging” die „het fundament raakt van de Nederlandse democratische rechtsorde en onze open samenleving” en daardoor „volstrekt onwenselijk” is.

Die tekst is onberispelijk; de kwestie is alleen te groot om daarna tot de orde van de dag, het zomerreces, over te gaan. Haar opdracht aan de journalistiek om feit, fictie en manipulatie in de nieuwsstroom te blijven scheiden is gelukkig overbodig. Omgekeerd past de vraag aan de overheid hoe het die buitenlandse inmenging dan gaat verhinderen; althans hoe het Twitter en andere sociale media gaat verplichten hun huis (verder) op orde te brengen. Een open democratische samenleving gedijt bij verantwoordelijke media; dat geldt ookvoor sociale media.

In het Commentaar geeft NRC zijn mening over belangrijke nieuwsfeiten. De commentatoren schrijven deze artikelen in samenspraak met de hoofdredactie.