Minitop: dan maar zonder Orbán

Met alle 28 EU-landen samen en in harmonie de asielproblemen aanpakken, is onbegonnen werk. In kleinere ‘kopgroepjes’ van landen zal er verder nagedacht worden over hoe Europa een mogelijke nieuwe explosieve instroom van asielzoekers, zoals in 2015, de baas kan zijn. Dat is de conclusie van een informele top van 16 van de 28 EU-landen zondagavond in Brussel. Concrete afspraken bleven echter uit.

Grofweg zijn de plannen: extra middelen voor Europese grensbewaking, de Italianen bijstaan in de massale asielopvang aan hun kust en de huidige EU-asielregelgeving hervormen. De Duitse bondskanselier Angela Merkel, die vanwege politieke spanningen in eigen land op het asieldossier het initiatief nam, wil zoeken naar oplossingen „zonder altijd te moeten wachten op deelname van alle 28 landen”.

Na afloop van de vier uur durende ‘minitop’ – een voorbereiding op de reguliere EU-top van aanstaande donderdag en vrijdag – benadrukte Merkel dat ze hoopt op meer „bilateraal” overleg tussen „bereidwillige” landen. Premier Rutte noemde het „meer in koppels werken”. Ook de Franse president Emmanuel Macron sprak over groepjes van landen. „Als het niet lukt met alle 28 samen, dan maar met een kopgroep van landen die vooruit willen.”

Lees ook: ‘Hulp aan Afrika leidt juist tot méér migratie’

Het is een cruciale ommezwaai in de hoog oplopende ruzie over het gebrek aan solidariteit binnen de EU als het om asielbeleid gaat: belangrijke EU-leiders leggen zich erbij neer dat een geharmoniseerde aanpak niet mogelijk is. Dan maar pragmatisch puzzelend, stap voor stap, verder. In de hoop dat later andere landen zich aansluiten.

Fatale botsing afwenden

Kunnen Merkel, Macron en Rutte daarmee een fatale botsing afwenden over het asielbeleid dat de EU thans versplintert? Over de onhoudbaarheid van de huidige ‘Dublin-regels’ – het land waar de asielzoeker aankomt blijft verantwoordelijk voor de opvang en asielprocedure – is overeenstemming. Op papier dan. Maar in de praktijk staat Italië er alleen voor, vindt de Italiaanse premier Guiseppe Conte. „Wie in Italië aankomt, komt in Europa aan”, klonk in Brussel zijn oproep tot solidariteit. ‘Dublin’ „voldoet niet meer”. Maar hoe nu verder?

Twee politici in Europa zetten de zaak de afgelopen weken op scherp: de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken en migratie-‘hardliner’ Matteo Salvini, die de vluchtelingenboot Aquarius terug de zee op stuurde – „ga elders maar asiel aanvragen”- en de Duitse minister Horst Seehofer die Merkels regering deed wankelen met zijn oproep om de Duitse grenzen voor asielzoekers te sluiten. Merkel wil dat te allen tijde voorkomen, want daarmee komt een einde aan het douanevrije ‘Schengen’, een pijler onder de EU.

Lees ook het profiel over Matteo Salvini: Een hard- rechtse bulldozer die Italië zegt te verdedigen

Tegelijk wil in Duitsland niemand een herhaling van de massale instroom van migranten in 2015, toen ruim een miljoen voornamelijk Syrische oorlogsvluchtelingen de EU binnenkwamen.

Noord-Europese landen zoals Nederland erkennen dat het oneerlijk is dat ‘frontstaten’ Italië en Griekenland de zwaarste last dragen, maar koesterden zich in de politieke luwte – de Middellandse Zee is ver weg.

Onder aanvoering van Merkel moet nu worden gezocht naar een middenweg: tegemoetkomen aan de hardliners, maar zónder het in internationale verdragen vastgelegde asielrecht te schenden. „We hebben onze principes waar we ons aan moeten houden”, zei Macron.

‘Financieel boeten’

Het is een duivelse opgave die wordt gedwarsboomd door de Oost-Europese landen, onder aanvoering van de Hongaarse premier Viktor Orbán. Hongarije, Slowakije, Tsjechië en Polen weigeren om middels verplichte quota deel te nemen aan de herverdeling van asielzoekers. De leiders van die landen kwamen zondag niet naar de minitop, maar – zoals betrokkenen in Brussel vooraf zeiden – hun schaduw hing over de vergadering.

Wie niet solidair is „moet financieel boeten”, zo vinden Macron en de Spaanse premier Pedro Sanchez. Korten op EU-subsidies is een optie.

Dat dreigement wordt steeds explicieter, ook door premier Rutte, geuit. In het uiterste geval wordt zelfs gedacht om als sanctie landen als Hongarije en Polen dan maar uit ‘Schengen’ te zetten.

Maar Rutte is „gematigd optimistisch” over het slaan van een brug naar Oost-Europa. „In die landen is er grote onzekerheid over het totaalaantal asielzoekers dat kan binnenstromen. Als we die primaire instroom eerst gaan beheersen, dan denk ik dat ook de Oost-Europeanen gaan meewerken”, zo zei Rutte.

Volgens de Nederlandse premier „regent” het plannen. Hij doelde op het eerdere voorstel van EU-raadspresident Donald Tusk die ‘migratieplatforms’ wenst buiten de EU, waar een selectie zou moeten worden gemaakt tussen vluchtelingen die bescherming nodig hebben en economische migranten die niet welkom zijn in de EU. Macron en Sanchez voegden daar hun plan voor opvangcentra ín de EU aan toe.

Rutte: „Laten we ons vooral richten op het indammen van de primaire instroom vanuit Afrika.” In de geest van de EU-Turkije-deal, waarbij Turkije in ruil voor Europese miljarden migranten op weg naar de EU tegenhoudt, wil Rutte afspraken gaan maken met „landen als Algerije, Marokko, Niger, Nigeria, Senegal en Mali.” De lucht is een beetje geklaard, zei Rutte. Genoeg om knopen door te hakken op de Europese top later deze week? „Er liggen nog enorme vraagstukken.”

Correctie (25 juni 2018): in een eerdere versie van dit artikel stond dat Matteo Salvini de Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken is. Dat klopt niet, hij is minister van Binnenlandse Zaken. Hierboven is dit aangepast.