Eerlijk zelfonderzoek doet wonderen, maar heeft nu eenmaal een prijs
'We willen geliefd worden in onze volmaaktheid, niet in onze onvolmaaktheid. Want geliefd worden om wie we werkelijk zijn, voelt te veel als medelijden, als vergeving.' Deze zin bleef me bezighouden.
Hij komt uit het pas verschenen boek 'The existentialist Survival Guide' van Gordon Marino. Wie op zoek is naar een praktische gids met een positief stappenplan en bijbehorende quotes kan dit boek maar beter laten liggen.
De auteur - voorheen bokser, nu professor in de filosofie - neemt ons op indringende manier mee naar de wereld van onze sentimenten: angst, depressie en wanhoop, moraal, dood, liefde en geloof. Een aantal denkers die de duistere diepten van de menselijke geest (lees ook: hun eigen geest) bepaald niet uit de weg zijn gegaan, bevolken het boek: Kierkegaard, Dostojewski, Nietzsche, Sartre en Camus.
Ieder van hen herinnert ons, op z'n eigen, onnavolgbare manier, aan een ander perspectief op de lastige emoties waar we als mens nu eenmaal mee te maken krijgen. Aan de lezer de keuze om met hen mee te kijken, de diepte in, of om het boek aan de kant te schuiven. Eerlijk zelfonderzoek heeft nu eenmaal een prijs.
Kierkegaards heilige opgave: te beseffen dat je het leven, en daarmee ook de liefde niet bezit, maar dat je het elk moment ontvangt
Blijvend vergeving
'Geliefd worden als het soms aardige en soms driftige kind dat we zijn, voelt te veel als vergeving' - ik denk dat Marino het niet treffender had kunnen verwoorden. We willen toch vooral geliefd worden als perfect mens. Pas dan zijn we liefde en vergeving waard. En als er al besef is van eigen tekortkomingen, dan hopen we dat dit besef zelf ons op het juiste spoor weet te zetten. Zelfinzicht doet wonderen.
Op zonde en vergeving volgt toch dankbaarheid en daarom een verbeterd leven. Zo hoorden velen van ons ditzelfde in andere woorden in de kerk of op school. Maar wat als dat verbeterde leven uiteindelijk toch altijd weer vallen, opstaan en toch weer vallen betekent? Wie zou dan niet ontmoedigd raken? Alleen in onze volmaaktheid menen we de liefde waard te zijn. Maar we zijn niet volmaakt: we hebben mooie en lelijke kanten.
Psychologisch is het ook het lastig, vind ik. Vergeving raakt toch een beetje aan het beeld van de gemankeerde persoon die blijkbaar niet een keer, maar blijvend vergeving nodig heeft. Liever nog ontkennen we onze kwetsbare werkelijkheid en proberen we een ideaalbeeld in stand te houden.
Maar zo'n ideaalbeeld vervreemdt ons van onszelf en ontneemt de ruimte voor genade en daarmee de zelfliefde die ook de apostel Paulus zo benadrukt. Wie zich voor werkelijke liefde en dus ook voor vergeving afsluit, raakt nooit aan de duistere, verborgen diepten van zichzelf en van zijn bestaan. Andersom geldt hetzelfde.
Onvervangbaar geschenk
Precies dit is, denk ik, wat ook de existentialisten ons willen laten zien: dat je je eigen demonen in de ogen moet durven kijken. De enige manier om dan niet van schrik te verstarren en de vlucht te nemen in ontkenning of verbetenheid is volgens Kierkegaard de 'sprong van het geloof'. De genade maakt mild naar jezelf en naar anderen. Het is daarom zijn 'heilige opgave': te beseffen dat je het leven, en daarmee ook de liefde, niet bezit (en naar eigen inzicht kunt vormgeven), maar dat je het elk moment ontvangt.
Ik denk dat hij gelijk heeft: het leven is een onvervangbaar geschenk, hoewel dit ook een uitdaging inhoudt. De grootste uitdaging is misschien wel de aanvaarding van het geschenk van de vergeving.
Filosoof Welmoed Vlieger (1976) studeerde wetenschap van godsdienst en levensbeschouwing, en ook wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Lees hier haar eerdere columns.