Ex-topman IMF krijgt opdracht Italiaanse noodregering te vormen, in september of begin 2019 nieuwe verkiezingen

Mattarella weigerde gisterenavond een euroscepticus als minister te benoemen, waarop de beoogde premier, Giuseppe Conte, zijn opdracht om een regering te vormen, teruggaf. Mattarella gaf Cottarelli daarop vanmiddag de opdracht een tijdelijke regering van technocraten te vormen.

Cottarelli was van 2008 tot 2013 directeur fiscale zaken bij het IMF. Verwacht wordt dat een technocratische regering onder zijn leiding alleen voor de korte termijn is bedoeld. De meerderheid binnen het parlement had namelijk al aangegeven niets te voelen voor een dergelijk zakenkabinet.

De man zal nu naar het parlement stappen met zijn plan, waarin hij onder meer de begroting voor 2019 zal uitwerken. Als dat de steun krijgt van het parlement zullen er begin 2019 verkiezingen volgen. Als de partijen hem niet steunen, zal de regering meteen aftreden en enkel de lopende zaken behandelen tot er nieuwe verkiezingen georganiseerd kunnen worden, waarschijnlijk na augustus. "Ik zal het parlement een programma voorleggen dat, indien ik het vertrouwen krijg, ook de begroting van 2019 zal bevatten. Nadien zal het parlement ontbonden worden en zullen er verkiezingen gehouden worden", zei Cottarelli.

Noch de Lega noch de Vijfsterrenbeweging, die een regering probeerden te vormen, stonden gisteren te springen voor een technocraat als nieuwe premier.

Mattarella weigerde gisterenavond Paolo Savona, een gekende euroscepticus, te benoemen als minister van Financiën. De 81-jarige econoom werd gesteund door Di Maio van de Vijfsterrenbeweging en Matteo Salvini van de Lega, de twee winnaars van de verkiezingen op 4 maart. Samen hebben ze een meerderheid in het parlement.

Volgens artikel 92 van de Italiaanse grondwet komt het de president toe om de regeringsleider te benoemen, en op zijn voorstel ook de ministers. Het is niet de eerste keer dat een Italiaanse president een naam afwijst, maar in het verleden aanvaardden de betrokken partijen steeds die beslissing, of gaven ze hem andere bevoegdheden.

Di Maio zei in een telefonisch televisie-interview nu echter dat hij artikel 90 van de Italiaanse grondwet wil inroepen. Dat bepaalt dat het staatshoofd geen verantwoording moet afleggen voor handelingen die hij stelt tijdens de uitoefening van zijn ambt, tenzij in het geval van hoogverraad of "schending" van de grondwet. In dat geval moet in de plenaire vergadering van het parlement een absolute meerderheid hem beschuldigen.

"Door deze crisis naar het parlement te brengen, vermijden we dat ze zich verspreidt buiten het parlement", zei hij later voor zijn aanhangers, die verzamelden in Fiumicino, in de buurt van Rome. "Met de Lega hebben we de meerderheid, en de Lega kan ons niet in de steek laten, ze moet tot het einde doorgaan."

Op Facebook schreef Di Maio de beslissing onbegrijpelijk te vinden. "In dit geval heeft het geen zin te (gaan) stemmen, dezelfde mensen beslissen altijd (over wie er regeert)". "Er is in Italië een groot probleem dat democratie heet", vervolgde Di Maio. "In dit land kan je een veroordeelde misdadiger zijn, een veroordeelde voor belastingfraude, je kan (minister van Buitenlandse Zaken Angelino) Alfano zijn, je kan misdrijven tegen het openbaar ambt hebben gepleegd, er kan een onderzoek tegen je lopen wegens corruptie en je kan minister zijn". "Maar als je kritiek op Europa heb geuit, kan je geen minister van Economische Zaken zijn. Maar hier houdt het niet op."

Matteo Salvini, een bondgenoot van Di Maio, zei op zijn beurt dat hij zich later zou uitspreken over de afzetting. Maar ook hij spaarde zijn kritiek op de president niet. In een tweet verklaarde hij de vorming van een regering met de Vijfsterrenbeweging mislukt en stuurde hij aan op nieuwe verkiezingen.

"Wij hebben wekenlang dag en nacht gewerkt om een regering te vormen die de belangen van de Italiaanse burgers verdedigd", tweette Salvini. "Maar iemand heeft (onder druk van wie? ) ons NEEN gezegd".

De Italianen mogen niet langer "slaven" zijn, Italië is geen kolonie, aldus Salvini. "Wij zijn niet de slaven van de Duitsers of Fransen (...) Op dit punt, met de oprechtheid, de coherentie en moed zoals altijd, moet u (het Italiaanse volk) opnieuw het woord krijgen", zo citeerde het Italiaanse persbureau Salvini.

De politieke onzekerheid in Italië laat zich voelen op de financiële markten. De rente op Italiaans staatspapier piekt en dat doet de zogenaamde "spread", het renteverschil met Duitsland als referentie in de eurozone, toenemen tot het hoogste niveau sinds november 2013. De Italiaanse langetermijnrente steeg tot 2,677 procent, het hoogste niveau in bijna vier jaar. Ter vergelijking: de Duitse langetermijnrente zakte tot amper 0,35 procent, het laagste peil in vijf maanden.

En ook op de beurs van Milaan heerst onzekerheid. Beleggers stuurden de belangrijke aandelenkorf MIB eerst naar 2 procent winst, maar na de middag was dat al omgezet naar 1,5 procent verlies. Vooral de bankaandelen kregen klappen: Unicredit ging 5 procent in het rood, en ook Finecobank, Banca Generali, BPER Banca en UBI Banca kelderen.

De politieke onrust in Italië is niet alleen slecht nieuws voor de Italiaanse banken, maar treft ook de financiële instellingen in ons land. Het grootste slachtoffer lijkt Dexia, dat voor maar liefst 8 miljard euro Italiaans staatspapier in handen heeft. Als de rente stijgt, moeten er waardeverminderingen worden geboekt. De totale blootstelling van Dexia aan Italië -inclusief kredieten aan lokale entiteiten- bedraagt zelfs meer dan het dubbele.

Bij andere Belgische financiële instellingen blijft de blootstelling op Italië relatief beperkt, leert een rondvraag. Bij Belfius gaat het om 2,049 miljard euro, bij KBC om 1,85 miljard euro Italiaans staatspapier en bij verzekeraar Ageas om iets meer dan 1 miljard euro. BNP Paribas is via haar Italiaanse dochter BNL sowieso zwaar blootgesteld. Maar zolang de financiële instellingen die portefeuille kredieten en obligaties niet verkopen, is er enkel sprake van "virtuele" verliezen. 

In Italië is in de eerste plaats de vorming van een stabiele regering nodig. Dat zegt Belgisch minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders. "Een regering waarmee de EU efficiënt kan samenwerken, zou het ideale scenario zijn."

Reynders legde over de politieke situatie in Italië een korte verklaring af voor de start van de vergadering van de Europese buitenlandministers. Reynders hoopt op een stabiele regering maar als dat met de huidige machtsverhoudingen niet lukt, zullen nieuwe verkiezingen wellicht onafwendbaar zijn, liet hij verstaan.

Reynders hoopt op een regering waarmee de EU "efficiënt" kan samenwerken, maar legt de bal helemaal in het kamp van de Italianen. "Het is de taak van de politieke verantwoordelijken in Italië om deze weg te volgen."

De Franse president Emmanuel Macron heeft zijn Italiaanse ambtgenoot geprezen om diens moed en groot gevoel voor verantwoordelijkheid. De pro-Europese Macron zei dat Mattarella zijn taak om de institutionele en democratische stabiliteit van het land te bewaken goed heeft uitgevoerd.