Direct naar artikelinhoud

Hoop op Hollandse hop via moleculaire veredeling

Ambachtelijke speciaalbieren zijn in trek. Voor de hop zijn brouwers nu nog aangewezen op import, maar via moleculaire veredeling probeert men te zorgen voor nieuwe hop uit Nederland.

Het oogsten van hop, hier in het Zuid-Engelse graafschap East SussexBeeld Getty Images

"We hebben het aan onszelf te danken dat de ­vaderlandse hopteelt zo goed als verdwenen is," stelt Carel Krol van Hollands Hophuis. "Er is vroeger veel gerommeld met de oogst. De hopbellen werden voor snel gewin vermengd met bladeren en stengels."

Maar de hopteelt is ook arbeidsintensief, de hoge hopranken zijn windgevoelig en het schimmelgevaar in de hopbellen is groot. "Hop is een delicaat product. Het is vaak te droog of te nat. Je houdt als kweker altijd rekening met een misoogst eens in de vijf jaar."

Daarom kweekt Krol vijf verschillende hoprassen, op vier verschillende soorten grond. In ­Abcoude, maar ook tegen de Duitse grens aan.

Overlevers
Krol en zijn compagnon Pieter Staphorst kunnen met hun Hollands Hophuis bij lange na niet voldoen aan de groeiende vraag naar hop van Nederlandse brouwers van speciaalbieren. Het hoptekort is door een paar slechte zomers opgelopen, waardoor brouwers grotendeels afhankelijk zijn van de import van buitenlandse hop.

Krol: "De huidige biertrend is gezet door Amerikanen, die op ambachtelijke wijze Belgische bieren zijn gaan brouwen. En nu zijn onze brouwers bij gebrek aan lokaal aanbod aangewezen op Amerikaanse hop."

Op zijn initiatief begint nu een groot tweejarig hoponderzoek. Met als belangrijkste vraag: Is het mogelijk om op basis van sterke eigenschappen van oude rassen moderne hopvariëteiten te ontwikkelen? Soorten die lokaal kunnen worden geteeld, ziekteresistent zijn en een authentieke smaak geven aan speciaalbier?

"Het mooie is dat de onderzoeksvraag komt van de verenigde ambachtelijke brouwers," ­aldus Nelleke Kreike. Als lector Green Biotechnology aan Hogeschool Inholland zag ze direct aanknopingspunten voor het gebruik van de nieuwste onderzoekstechnieken voor de dna-structuren en de chemische analyses.

Ze gaat in herbaria en in het wild op zoek naar geschikte kruisingsouders voor nieuwe hopvariëteiten. Kreike zal het dna isoleren van verwilderde historische rassen rondom voormalige kweekgronden. Die overlevers zijn interessant, omdat ze zich met succes hebben aangepast aan de ­omstandigheden.

Daarbij is wel haast geboden, waarschuwt Krol: "De verwilderde planten worden bedreigd door bestuiving van onbestemde rassen uit tuincentra. Hop is door de snelle groei ook een populaire tuinplant." Ook de in herbaria van Naturalis bewaarde, gedroogde exemplaren gaan onder de loep. Kreike: "De genetische gegevens uit beide categorieën gaan we vergelijken met het dna van huidige variëteiten."

Historische smaakprofielen
Het isoleren van de dna-profielen is slechts een van de onderzoeksstappen. De brouwers zijn bovenal geïnteresseerd in specifieke geur- en smaakprofielen, die het speciaalbier karakter geven.

De zoektocht naar het historische smaakprofiel, bestaande uit alfa- en bètabitterzuren, etherische oliën en vluchtige componenten, is een volgende uitdaging. "Die smaakprofielen zijn natuurlijk vervlogen uit de gedroogde exemplaren in de herbaria," verduidelijkt Kreike.

Van de hopbellen van vijf verwilderde hopplanten, die genetisch het meest lijken op bewaard materiaal, zullen de smaakcomponenten worden bepaald. "Ik hoop dat het dna-onderzoek op herbaria, verwilderde hop en huidige rassen voldoende genetische gegevens oplevert voor het linken van bepaalde smaakeigenschappen. Het is nog speculatief, maar we hebben hoop dat we correlaties gaan vinden."

De verzamelde gegevens dienen als basis voor de keuze van het beste oudermateriaal. Waarna Nelleke Kreike kan starten met de moleculaire veredeling van een nieuwe Hollandse hopvariëteit, die in Nederland kan worden geteeld. Met behulp van moderne moleculaire technieken kan het veredelingsproces worden versneld.

Hightechkassen
Het opkweken van nieuwe hopvarianten zal worden gedaan in de hightechkassen van de Wageningen Universiteit in Bleiswijk. De onderzoekers hopen daarmee ook meer inzicht te verkrijgen in de oogstopbrengst, rentabiliteit en kwaliteitswinst met innovatieve kasteelt.

Kreike: "De expertise en de hightechfaciliteiten in ­Wageningen zijn nodig om nieuwe teeltprotocollen te ontwikkelen. Daarnaast is de universiteit betrokken bij de data-analyse en de vergelijking van de smaakprofielen."

Gecontroleerde teelt
Hop wordt traditioneel buiten geteeld en ­geoogst. Maar dat is een riskant proces, met kans op allerlei ziekten en plagen. Kreike sluit kasteelt niet uit, ze verwacht juist grote voordelen bij gecontroleerde teelt. "Het is mogelijk om de hopplanten met behulp van licht aan en uit te zetten. Dat kan grote invloed hebben op de smaakstoffen van de hopbellen."

Ambachtelijke brouwers kijken uit naar de ­onderzoekresultaten. Ook Fer Kok van de ­Amsterdamse brouwerij de Prael heeft al interesse getoond in de eerste oogst van de toekomstige Nederlandse hop. "Wij komen nu via vier verschillende kanalen aan onze hop. In de toekomst willen we dit graag terugbrengen tot één lokaal Nederlands kanaal."

Het is mogelijk om de hopplanten met behulp van licht aan en uit te zetten. Dat kan grote invloed hebben op de smaakstoffen van de hopbellen
Kreike

Hopbellen voor conservering, geur en smaak

Vandaag vindt het Nederlands Bierproeffestival plaats in de Grote Kerk in Den Haag. Maar geen bier zonder hop, een vaste klimplant uit het geslacht ­Humulus en onderdeel van de hennepfamilie Cannabaceae.

Er zijn mannelijke en vrouwelijke planten. Uit de vrouwelijke bloemen ontwikkelen zich na de bevruchting de karakteristieke hopbellen, vol alfa- en bètazuren en etherische oliën. Die worden als grondstof gebruikt bij het brouwen van bier. Van oudsher worden hopbellen aan bier toegevoegd voor conservering, geur en smaak.

De opkomst van pilsener bieren maakte een einde aan de vraag naar streekeigen bier met een eigen, karakteristieke hopsmaak. De laatste jaren zijn de lokaal geproduceerde speciaalbieren weer in trek. De vraag naar hop stijgt, maar de hopproductie neemt af. Sinds de droge zomer van 2015 is er zelfs een tekort aan hop.