Hoe deze jongen een koelbloedige moordenaar werd

Interview met Sue Klebold, de moeder van één van de schutters van Columbine High School (1999)

Toen Sue Klebold op haar werk werd gebeld door haar man en hoorde dat er een schietpartij gaande was op de school van haar zoon, dacht ze wat iedere moeder zou denken: als hem maar niets is overkomen. Alsjeblieft, alsjeblieft - laat hem alsjeblieft niets zijn overkomen.

Ze legde de telefoon neer, sprong in de auto en reed naar huis. Ze dacht aan wat haar man had gezegd. Er waren jongens in lange jassen bij betrokken. Haar zoon had een lange jas. Ze wuifde de mogelijkheid weg. Pas later die dag, toen haar man een advocaat had gebeld en de advocaat de sheriff had gesproken en de advocaat haar man had teruggebeld, werd de realiteit onontkoombaar. Haar zoon was geen slachtoffer. Haar zoon was een van de daders.

Het was 20 april 1999 en Dylan Klebold en Eric Harris hadden die ochtend twaalf leerlingen en één leraar doodgeschoten op de Columbine High School in Littleton, Colorado. Daarna schoten ze zichzelf door het hoofd. De brandbommen die tientallen andere kinderen hadden kunnen doden, waren niet afgegaan. Van de 24 gewonden zouden sommigen de rest van hun leven verminkt of invalide blijven. Het betekende het einde van de zorgeloosheid van de late jaren negentig in Amerika, met zijn stijgende beurskoersen, Bill Clinton, beperkte oorlogen en algehele gelukzaligheid. Sue Klebold, een 50-jarige, hoogopgeleide, gelukkig getrouwde, werkende moeder van twee kinderen in suburbaan Amerika, werd die dag de moeder van een massamoordenaar.

En nu zit ze aan tafel in een zaaltje van haar uitgever, in een wolkenkrabber op Broadway in New York. Een vrouw van 66 met heldere ogen in een rustig gezicht. Haar grijze haar ligt glad over haar hoofd. Ze luistert geduldig, praat bedachtzaam en heeft op alle vragen antwoord. Ze heeft er bijna zeventien jaar over nagedacht. Ze weet veel meer dan toen, maar nog steeds niets zeker.

'Ja, ik zou zo veel dingen anders doen', zegt ze. 'Maar ik weet niet of het genoeg zou zijn.'

Ze wilde de tragedie begrijpen

A Mother's Reckoning heet het boek, dat in het Nederlands is vertaald in Het besef van een moeder. 'Reckoning' betekent ook begrip; ze wilde, zegt Klebold, de tragedie begrijpen en ze wilde laten zien dat ze, op de een of andere manier, nog altijd begrip voelt voor de zoon die ze had voor hij een moordenaar werd.

'Ik hield van hem. Een tijd lang heb ik gedacht dat ik alles zou willen terugdraaien. Dat ik mijn man niet had ontmoet en dat we dus ook geen kinderen hadden gekregen en dat de tragedie niet was gebeurd. Maar ik ben zo gelukkig geweest met Dylan. Voor de wereld zou het beter zijn geweest als Dylan nooit was geboren. Maar voor mij niet.'

Een gewoon gezin

Sue en Tom Klebold waren ouders zoals er zo veel zijn, in Amerika. Ze kwamen elkaar eind jaren zestig tegen op de universiteit van Ohio - ze studeerden letteren, Sue schilderde en Tom beeldhouwde. Sue heette nog Yassenoff en was afkomstig uit een prominente Joodse familie in Columbus. Tom schoolde zich om tot geofysicus. De twee trouwden in 1971, waarna ze in Colorado belandden, waar Tom bij een oliebedrijf ging werken. Hun eerste zoon, Byron, werd geboren in 1978; Dylan volgde drie jaar later. De jongens werden vernoemd naar dichters. Het waren, zo beschrijft Sue Klebold in haar boek, intelligente, gevoelige jongens.

Ze waren een gelukkig en zorgzaam gezin, schrijft ze. 'Tom en ik waren praktische ouders die de hoeveelheid televisie en cornflakes beperkten. We letten op de films die de jongens keken en lazen ze voor als we ze naar bed brachten. Dylan was een makkelijk opvoedbare jongen: het was prettig bij hem te zijn, een jongen die ons altijd trots maakte.'

Maar het was deze jongen die in koelen bloede de medescholieren vermoordde die zich hadden verstopt onder de tafels van de bibliotheek, die ochtend in april. 'Wat heb ik gemist? Wat heb ik over het hoofd gezien? Dat zijn de vragen die ik sindsdien probeer te beantwoorden', zegt Klebold. 'Ik probeer te weten te komen wat ik toen had moeten weten.'

Dagboeken

Sue Klebold is een analytisch aangelegde vrouw, een vrouw met een behoefte aan logica. Ze heeft altijd dagboeken bijgehouden. Zoon Dylan maakte ook aantekeningen over zijn leven, zo bleek twee jaar na zijn dood, toen de politie alle in huis en op school verzamelde notitieboeken, papiertjes en snippers waarop hij wat had geschreven, aan de familie overhandigde. Die bundel was de zwarte doos van de catastrofe; Klebold stortte zich erop, om als een echte ongevallenonderzoeker de sporen te vinden die naar de ramp hadden geleid.

Pas toen zag ze de grote depressie waarin haar zoon zich al jaren wentelde. 'Niet eerlijk! De samenvatting van mijn leven: het meest miserabele bestaan in de geschiedenis', schrijft Dylan al ver voor Columbine.

Hij was verliefd op een meisje dat hem niet zag staan en zag zichzelf als last voor de wereld en voor zijn familie. Sue: 'Tom en ik maakten ons wel eens hardop zorgen over hoe we zijn collegegeld moesten betalen. Daar lig ik nu nog wakker van.'

De buitenwacht was intussen helemaal niet op zoek naar oorzaken, maar naar schuldigen. De media en de rest van Amerika gaven videospelletjes de schuld, en films, en rockmuziek, en pesten, en wapens, en ongewapende leerkrachten, en het afschaffen van het bidden op school en het seculiere humanisme in het algemeen, schrijft Klebold. 'En ze gaven vooral ons de schuld.'

Waar komt zo'n monster vandaan?

Want zo'n monster komt ergens vandaan - dus moest er, wat er verder ook was gebeurd, iets mis zijn gegaan met de opvoeding. De haat kon zich niet meer richten op de moordenaar - en dus richtte die zich op degenen die de moordenaar hadden gemaakt. 'Ik begreep dat heel goed', zegt Klebold. 'Ik zou ons ook de schuld hebben gegeven.'

Want zo zat haar eigen wereldbeeld ook in elkaar. Criminele jongeren? Verwaarloosd door de ouders. Het is een geruststellende gedachte. Bij ons kan dat niet gebeuren. Wij voeden onze kinderen wél goed op.

Nu wil Klebold waarschuwen voor haar oude zelfgenoegzaamheid. 'Het is een zaak van geestelijke volksgezondheid. Er zijn veel kinderen die in de gevarenzone zitten, veel meer dan we denken. Ik wil graag praten over Dylan als een zelfmoordenaar, een zelfmoordenaar die een moordenaar werd. Die combinatie komt niet zo vaak voor, misschien maar bij één procent van de suïcidale jongeren, maar de processen zijn hetzelfde.'

'Mensen zoeken na een zelfmoord naar een gouden sleutel: één enkele, duidelijke aanleiding voor het raadsel. Maar zelfmoord is het gevolg van veel biologische en omgevingsfactoren. Mensen willen graag weten waarom het is gebeurd, maar die vraag is uiteindelijk niet te beantwoorden. Ik wil graag weten hóe het is gebeurd.'

Hij begon in het wilde weg te schieten

Vandaar dat boek dus, een gedetailleerd geschreven mix van waargebeurd drama en wetenschapsjournalistiek in de eerste persoon. Klebold heeft geput uit haar eigen dagboeken en die van Dylan, uit de foto's en gezinsfilmpjes, en ging ook te rade bij schrijvers van Columbineboeken en psychologen die tientallen schoolschutters hebben geanalyseerd. Ze spaart haar zoon niet: in het midden van het boek staat een klinische beschrijving van de schietpartij. 'Eric begon in het wilde weg te schieten. Dylan schoot op een vitrine en daarna op de dichtstbijzijnde tafel, waar hij Mark Kintgen raakte. Hij schoot weer en verwondde Lisa Kreutz en Valeen Schnurr. Toen schoot hij Lauren Townsend dood. Eric bukte zich onder een tafel en schoot op Nicole Nowlen en John Tomlin. Toen John probeerde te vluchten, schoot Dylan hem dood.'

Klebold vindt dat ze de plicht had op te schrijven hoe beestachtig haar zoon in de laatste minuten van zijn leven tekeer ging - juist omdat ze hem in de rest van het boek zo liefdevol beschrijft. 'Dit boek was een manier om hem weer tot leven te wekken', zegt ze. 'Hij was er altijd toen ik dit schreef.'

Het is ook om die reden dat Klebold de reacties vreest. Het is rustiger geworden, zegt ze, maar de haat is niet verdwenen. In Littleton, waar ze altijd is blijven wonen, wonen ook nog de meeste ouders van de gestorven kinderen. 'Veel mensen zijn nog steeds erg boos', zegt ze. 'Ze houden ons verantwoordelijk.' Ze vinden elke vorm van aandacht voor Dylan Klebold en Eric Harris een belediging van de slachtoffers.

Bang om zijn naam te horen

Sue Klebold hoort nog steeds echo's van de eerste jaren, toen ze mensen over haar hoorde praten als ze naar de winkel ging. Het waren tijden dat ze bang was haar naam te horen, bijvoorbeeld als die werd omgeroepen bij de dokter. Haar naam is besmet en dat voelt ze soms nog steeds. 'Maar sommige nabestaanden zijn juist een enorme steun voor me geweest', zegt Klebold. 'Ik heb geleerd dat die gezinnen allemaal anders zijn. Ik heb de moeder van een van de meisjes ontmoet en de vader van een van de jongens. We hebben herinneringen opgehaald en veel gehuild. En jaren later kreeg ik een brief van de zus van een van de meisjes, waarin ze me vertelde dat ik niet verantwoordelijk was voor hoe Dylan was geworden. Dat deed me zo veel.'

Waarom is ze in Littleton blijven wonen? 'Moedig? Zo zie ik dat niet. We hebben er wel over gedacht te verhuizen en onze naam te veranderen, maar dan zouden we in constante angst hebben geleefd te worden ontmaskerd. En ik ben niet per se bang voor mezelf, maar ik heb nog een zoon. Dus zijn we gebleven. In hetzelfde huis. Dit is de plek waar mijn vrienden wonen, waar mijn gemeenschap is.'

Verantwoordelijkheid is een begrip waar ze niet veel mee kan. Waren de jongens verantwoordelijk voor de chemische cocktail in hun hersenen, die hen tot hun daden heeft aangezet? 'Hadden zij echt een keus? Hoeveel vrije wil hadden zij?'

En is zij zelf verantwoordelijk? Ze heeft al haar herinneringen uitgeplozen op opvoedkundige fouten. Ze heeft, zo erkent ze zelf, Dylan misschien te veel aan zichzelf overgelaten. Ze waren misschien té trots op zijn onafhankelijkheid en zelfredzaamheid - hoe hij als jochie bij het rollerskaten al elke hulp afsloeg. Hij was een perfectionist, iemand die niet goed tegen zijn verlies kon en iemand die zich snel schaamde - dus iemand die niet snel liet blijken dat hij problemen had. En zelf was ze misschien te veel de juffrouw, iemand die te graag praatte, te graag doceerde en te weinig luisterde. 'Ik had moeten doorvragen', zegt Klebold.

Gepest

Daarbij kwam de vriendschap met Eric Harris - van wie al wel vast stond dat hij psychische problemen had. Ze werden gepest en de pesters kwamen ermee weg, op Columbine. Want de worstelaars en de footballspelers, de helden van veel Amerikaanse middelbare scholen, waren te belangrijk voor Columbine om ze te schorsen voor een geintje. 'Die ervaring heeft een giftige band gesmeed. Eric wilde wraak nemen op de hele school - en Dylan wilde dood. Ze wakkerden bij elkaar een gevoel van macht aan.'

Wapens waren een andere factor. Robyn, een 18-jarige vriendin van Dylan, kocht op een beurs op aanwijzing van de twee jongens drie vuurwapens voor ze, van privéhandelaren. Een achtergrondcheck was niet nodig. 'De beschikbaarheid van wapens is natuurlijk een groot probleem. Je kunt proberen te verbieden dat mensen met geestelijke problemen er een kunnen kopen, maar hoe weet je of iemand niet over een half jaar een geestelijk probleem heeft? Hoe doen we dat? Mijn hoop is erop gericht dat we beter onderzoek doen naar de hersenen, zodat we eerder zien dat daar iets verkeerd gaat.'

Wat ze hem zou zeggen als ze hem nu zou tegenkomen?

Haar huwelijk is aan de nasleep van het schooldrama ten onder gegaan, anderhalf jaar geleden. Vader Tom wilde meer privacy, hij wilde niet voortdurend worden geconfronteerd met het grote verlies, waarvoor steeds minder verklaringen waren. Terwijl moeder Sue met haar boek en activisme juist een publiek figuur begint te worden, die waarschuwt voor de gevaren van 'hersenziekten'.

Ze hadden het zo mis, met Dylan. Op 17 april 1999 ging hij met vriendin Robyn naar het bal voor de schoolverlaters, the prom. 'Die hebben we mooi afgeleverd', zei Sue tegen Tom. Drie dagen later ging de telefoon.

Wat ze hem zou zeggen als ze hem nu zou tegenkomen? 'Vroeger zou ik me hebben verontschuldigd, omdat ik hem zo aan zichzelf had overgelaten.'

Ze is even stil.

'Maar nu zou ik alleen mijn armen om hem heen slaan en niets kunnen zeggen.'