Ondernemers verkopen hun product vaak ten onrechte als ‘circulair’

Het klinkt hip en klimaatvriendelijk, en al zit er vaak een kern van waarheid in; bedrijven die hun producten en diensten ‘circulair’ noemen maken die claim vaak niet waar. Dat is een van de belangrijkste conclusies van Rachel Greer, die aan de Erasmus Universiteit promoveerde op onderzoek waarin ze bekeek of bedrijven de term circulair terecht gebruiken.

“Er is vaak sprake van goede intenties”, zo begint Greer positief. Ondernemers willen laten blijken dat ze stappen zetten voor het milieu en dat ze afval een nieuw leven geven. “Maar om werkelijk circulair te zijn moet je aan elk schakeltje in de hele keten van een product of dienst denken”, zegt ze. Als voorbeeld van een goed, geslaagd project noemt zij een circulaire cateraar die door alle ketens – van inkoop tot kliekjes – duurzaamheid borgt.

Dat lukt maar weinig bedrijven. Elke grondstof duurzaam inzetten en zorgen dat alles steeds opnieuw gebruikt wordt, de kern van de circulaire economie, is een grote opgave. Dat producten toch steeds vaker als circulair worden aangeboden en als zodanig worden gepromoot heeft volgens de onderzoekers, verbonden aan instituut Drift, meerdere oorzaken.

Een plastic, uit het kanaal gevist bankje

Een poging tot greenwashing kan een reden zijn van een valse claim, maar: “Veel vaker is er sprake van kennisgebrek of technische obstakels, waardoor iets ten onrechte als circulair bestempeld wordt”, zegt Greer. Nu bedrijven al een aantal jaren reclame maken met de term ‘duurzaam’ lijken marketeers ook wel aan iets nieuws toe. “Circulair klinkt flitsend.”

Een hip bankje dat met een 3D-printer is geproduceerd van plastic afval dat uit het kanaal is gevist, lijkt een logische ‘circulaire uitvinding’. Strikt genomen is het dat niet, want er is slechts sprake van eenmalig hergebruik van afval. Iets is pas echt circulair als er geen gebruik wordt gemaakt van schaarse grondstoffen, maar alleen van grondstoffen die, als ze uit de natuur worden weggehaald, (snel) weer worden aangevuld door de natuur.

Een structurele overproductie van melk

Wat nog kwalijker kan uitpakken, legt Greer uit, is de praktijk waarbij bedrijven op grotere schaal afval omzetten in producten en daarmee een afhankelijkheid van vervuilende reststromen creëren. Als voorbeeld noemt ze een ondernemer die melkoverschot heeft benut voor het winnen van grondstof om kleding van te maken. “Zou dat groot worden, dan werkt dat structurele overproductie van melk in de hand.” Het wemelt van de valkuilen en knelpunten, voor ondernemers die zuiver circulair willen zijn.

Het vergt ook nogal wat, om alle ketens, productieprocessen en afzetmarkten klimaatvriendelijk in te richten, zoals circulariteit op de letter genomen vereist. “Het is niet vreemd dat bedrijven, door gebrek aan informatie en kunde, keuzes baseren op de lineaire economie”, zegt Greer. Daarmee bedoelt ze: een product wordt geproduceerd, gebruikt en dan als afval weggegooid – en hopelijk hergebruikt.

Wie circulair wil produceren moet een heel ander beginpunt kiezen, waarbij het sluiten van ketens centraal staat. Alle afvalstromen worden dan grondstof, is het idee. “Wet- en regelgeving is daar nog niet klaar voor”, zo geeft Greer aan. Overheden moeten hun papierwerk eens nauwkeurig controleren, alleen dan kan de economie in 2050 circulair worden, zoals het Rijk beoogt.

Bouwafval als wegfundering

Dat doel is nog ver weg. In de bouwsector bijvoorbeeld, is de benutting van circulair materiaal (het meermaals opnieuw gebruiken van grondstof) pas 8 procent, blijkt uit een studie die donderdag door het kennisbureau Circulair Economy is gepubliceerd. Ondertussen is het aandeel eenmalig hergebruik met 88 procent wel hoog. “Dat gaat vaak om bouwafval dat verpulverd als wegfundering wordt benut”, zegt onderzoeker Jacco Verstraeten-Jochemsen van Circulair Economy. Dat is feitelijk niet circulair.

Toch zijn er bouwers die dat etiket op deze vorm van hergebruik plakken. “Feitelijk klopt dat niet, want bij circulaire toepassingen stop je met het gebruik van eindige grondstoffen en haal je niets meer uit het ecosysteem”, vat Verstraeten samen.

Toch pleit hij ervoor niet té afkeurend te spreken over initiatieven die het meermaals hergebruiken van afvalstromen circulair noemen. “Het zijn vaak eerste stappen in de goede richting.” Wel dienen consumenten en overheden alert te blijven op misleiding of halve waarheden. Greer: “De circulaire economie is nog een grijs gebied, waarin veel uitgevonden en verhelderd moet worden.”

Lees ook:

Waarom stagneert de circulaire economie?

Het schiet niet op, produceren met minder grondstoffen en afval. Nieuwe cijfers stemden begin dit jaar niet optimistisch. Neem de bouw: andere prikkels zijn noodzakelijk voor een duurzamere koers.