Terug naar de krant

‘Deze afgesneden Nachtwacht doet Rembrandt tekort’

Leeslijst Nieuws Beeldende kunst

Rembrandt Harriet Stoop pleitte dit weekend in NRC voor het permanent tonen van de De Nachtwacht mét de ontbrekende delen. Vier reacties.

Leeslijst

Ga onderzoeken hoe De Nachtwacht het beste voor altijd weer compleet kan worden gemaakt. En peil vervolgens hoe kenners en publiek de reconstructie van de ontbrekende delen waarderen. Die oproep aan het Rijksmuseum deed kunsthistoricus Harriet Stoop dit weekend in NRC, mede namens Ernst van de Wetering, de in augustus overleden Rembrandt-autoriteit.

Lees ook ‘De Nachtwacht’ is drie figuren rijker’
Het Rijksmuseum installeert panelen met daarop een reconstructie van de ontbrekende delen van ‘De Nachtwacht’ om het schilderij heen.

Stoop reageerde daarmee op een reconstructie van de ontbrekende delen van De Nachtwacht die nog tot en met 14 oktober in het museum te zien is. Op basis van kunsthistorisch onderzoek en met de hulp van digitale technieken reconstrueerde het Rijksmuseum de vier repen van het schilderij die ruim driehonderd jaar geleden verloren zijn gegaan (zie kader). Het verkleinen heeft volgens kenners de ruimtelijkheid van het schuttersstuk en de door Rembrandt beoogde dynamiek in de compositie ernstig verstoord. Vier reacties op de oproep.

Norbert Middelkoop

conservator schilderijen bij het Amsterdam Museum (en sinds kort ook conservator oude kunst bij het Frans Hals Museum):

„Ik ben licht gefrustreerd dat het Rijksmuseum de discussie over een mogelijke permanente reconstructie van De Nachtwacht uit de weg lijkt te gaan. De verantwoordelijken bij het museum reageerden enthousiast over de huidige presentatie van de ontbrekende delen. Maar hoe nu verder? Ik zou graag zien dat het museum een themadag voor een groot publiek organiseert over een permanente reconstructie van de ontbrekende delen.

Lees ook Gun De Nachtwacht zijn volle glorie
Operatie Nachtwacht: de panelen zijn gemonteerd aan het schilderij.

„Als een van de drie externe leden van een commissie die de restauratie van De Nachtwacht begeleidt heb ik in mei een voordracht voor betrokkenen gehouden. Die ging over de reconstructie van allerlei beschadigde iconische kunstwerken. Schilderijen van Rubens en Jan Steen, fresco’s van Giotto en Michelangelo, een gestolen paneel van Het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck, ze zijn deels of geheel gereconstrueerd. En zoiets kan op verantwoorde wijze als er genoeg bronmateriaal beschikbaar is. Van De Nachtwacht bestaat een kleinere kopie van het oorspronkelijke schilderij. Voor de tentoonstelling die nu in het museum te zien is, zijn de ontbrekende delen geprint op glad papier. Dat kan veel beter: met computertechniek over Rembrandts schildertechniek kunnen de missende delen binnenkort ook gereconstrueerd worden op doek met dezelfde structuur als het schilderij.”

Taco Dibbits

directeur van het Rijksmuseum: „Als museum is het onze verantwoordelijkheid om De Nachtwacht zo objectief en onvervalst mogelijk te tonen. Op de weggesneden delen stonden ook menselijke figuren. Die reproduceren op basis van de slechts twee A3’tjes metende kopie van Gerrit Lundens leidt tot subjectieve beslissingen.

„Ja, beschadigingen op schilderijen restaureren we, en bij toegepaste kunst reconstrueren we soms verloren gegane onderdelen. Over zulke maatregelen bestaan geen vaste afspraken: bij elk object overleggen we uitgebreid en nemen dan passende afwegingen.

„Met voorstanders van een permanente reconstructie van De Nachtwacht is uitgebreid gesproken. Maar we zijn niet nader tot elkaar gekomen. Intern zijn we het eens dat we de informatie over hoe het schilderij er oorspronkelijk ongeveer uitzag het beste digitaal kunnen presenteren.”

Lisa Wiersma

kunstschilder én kunsthistoricus, werkte recent zes maanden aan een kopie van De Nachtwacht voor het tv-programma Het Geheim van de Meester, inclusief de ontbrekende delen: „Ik ben er erg voor om De Nachtwacht in z’n oorspronkelijke vorm te tonen. De reconstructies, zowel de digitale van het Rijksmuseum als onze kopie, maken duidelijk dat De Nachtwacht werkelijk een ongelooflijk goed schilderij is geweest. Op het grote formaat is het geen toneelspel op een podium meer, maar de weergave van een ogenschijnlijk historische gebeurtenis: alsof het de verbeelding van een mythe of aankomende veldslag is. Door De Nachtwacht alleen te laten zien in het afgesneden formaat doe je Rembrandt tekort, weten we nu.

„Van een relatief saai genre, het groepsportret, maakte Rembrandt een meeslepend en monumentaal historiestuk. In Nederland bestond dergelijke schilderkunst niet en dat maakt De Nachtwacht in het oorspronkelijke formaat nóg bijzonderder.

„Voor een permanente reconstructie zouden de ontbrekende delen met restauratietechnieken kunnen worden geschilderd. De printers zijn nog niet zover, en restauratieschilderkunst wordt nu ook voor andere beschadigde kunstwerken ingezet.”

Dick de Boer

creatief-directeur van Matix Souvenirs in Volendam, leverancier van diverse Nachtwacht-producten voor de winkel van het Rijksmuseum: „Als De Nachtwacht permanent in het oorspronkelijke formaat zou worden getoond, heeft dat consequenties voor ons. Maar pas op termijn: eerst moeten wij van onze voorraden af. Door Covid-19 is de handel in souvenirs al anderhalf jaar zo dood als een pier. Wij moeten het hebben van toeristen uit Azië, Latijns-Amerika en de VS. In onze branche geldt: van hoe verder toeristen komen, hoe meer ze mee naar huis nemen.

„Rembrandt leent zich trouwens slecht voor merchandise, veel te donker. De frisse en vrolijke kleuren van Van Gogh, die doen het op magneten, bekers en sleutelhangers veel beter.”

De Nachtwacht van Gerrit Lundens (na 1642, olieverf op eiken paneel, 66,8 x 85,4 cm. Collectie National Gallery, Londen, langdurige bruikleen Rijksmuseum.
Foto Rijksmuseum
Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 27 september 2021.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in