De politiek was de laatste tijd een soort disfunctionele familie. Een tafelschikking was onmogelijk: bijna niemand wilde naast elkaar zitten. Maar op één punt konden ze elkaar wel vinden. Vorige week steunden alle fracties behalve de VVD een motie om het leenstelsel weer te vervangen door een basisbeurs. Zelden heeft de politiek zo’n vlotte draai gemaakt. In 2014 werden studenten nog afgeschilderd als bevoorrechte individuen die moesten meebetalen aan hun toekomst, in 2021 zijn ze slachtoffers van een systeem dat hen verhindert hun leven te beginnen.
Tijdens de behandeling in de Kamer in 2014 werd het leenstelsel verdedigd door minister Jet Bussemaker (PvdA) als „een akkoord voor de toekomst […] dat ervoor zorgt dat eigenlijk de hele maatschappij erop vooruitgaat”. Het kreeg toen steun van PvdA, VVD, GroenLinks en D66. Drie van de vier hebben zich inmiddels bedacht.
Er kunnen natuurlijk nieuwe feiten opduiken waardoor politici andere afwegingen maken, maar dat is nu niet het geval. Althans, niet over het leenstelsel zélf. Wel over de belofte dat de studenten er kleinschaliger, intensiever onderwijs voor zouden terugkrijgen. Dat is niet gebeurd: er werden weliswaar ruim vierduizend extra docenten aangenomen, maar de studentenpopulatie groeide zo hard dat dit niets oploste.
Maar daarover gaat de discussie niet. De reden voor de politieke draai lijkt vooral het slechte imago van het leenstelsel. Daaraan liggen twee aannames ten grondslag: dat het leenstelsel studenten heeft opgezadeld met gigantische schulden, en dat die schulden hen op allerlei manieren belemmeren.
Dit is misleidend. De maandelijkse beurs voor uitwonende studenten was 266 euro, dus wie vier jaar over z’n studie deed kreeg 12.776 euro. Het verschil tussen het leenstelsel en het basisbeurssysteem is dus geen kwestie van wel of geen schuld, maar van meer of minder schuld. Wie nu een halve ton schuld heeft, had in het oude systeem óók veel geleend.
De door het leenstelsel opgelopen schuld zou aflossers vervolgens verhinderen een huis te kopen. Ook dit is onzin, want je hóéft je studieschuld niet te onthullen aan de bank. Los daarvan lijkt het me sterk dat de (extra) 12.776 euro schuld het verschil maakt tussen wel of niet een huis kunnen kopen. Het probleem ligt toch echt ergens anders: bij de gigantisch gestegen huizenprijzen.
De enorme studieschuld zou daarnaast leiden tot psychische problemen. Maar wie zegt dat die een direct gevolg zijn van het verdwijnen van de basisbeurs? Misschien hangen ze wel samen met een breder ervaren prestatiedruk – ook scholieren hebben hier last van. En het helpt ook niet, kan ik me voorstellen, dat het hebben van schulden overal als iets rampzaligs wordt beschreven. Afgelopen maandag nog stond in deze krant een artikel over afloscoach Maaike Wind, die zo ongeveer op water en brood had geleefd omdat ze haar schuld per se in twee jaar wilde aflossen. Maar waarom zou je dat doen? Wie 12.776 schuld heeft, betaalt maandelijks 30 euro terug (en minder bij een te laag inkomen).
Het onderliggende idee dat schuld per definitie slecht is hangt samen met het laatste argument tegen het leenstelsel: het zou ervoor zorgen dat schuldenschuwe jongeren minder snel gaan studeren. Maar dat blijkt tot nu toe mee te vallen – en voor zover die leendrempel wél bestaat, zou de politiek kunnen proberen die te verhelpen, in plaats van de leenangst aan te wakkeren.
Het politieke debat over het leenstelsel schampt langs allerlei écht belangrijke thema’s – kansenongelijkheid, prestatiedruk, de precaire positie van jongeren op de arbeids- en woningmarkt – zonder ze te onderzoeken. Het is nu eenmaal makkelijker om te virtue signallen door je te keren tegen een impopulair stelsel.
Stel: straks hebben we weer een basisbeurs. Dan is nog steeds niet de 1 miljard euro in het hoger onderwijs geïnvesteerd die volgens minister Van Engelshoven nodig is. Er is geen oplossing voor de woningnood onder studenten, en ook niet voor de problemen van starters op de woningmarkt. En zou de psychische druk onder studenten ineens weer afnemen? Ik betwijfel het.
Het lijkt sympathiek, die plotselinge empathie met studenten. Maar het lost hun problemen niet op.
Floor Rusman (f.rusman@nrc.nl) is redacteur van NRC