Musical over Johan Cruijff: ‘Zijn totaalvoetbal is vertaald naar de cast’

Elke dag stapt Tobias Nierop enigszins stoned van de benzinedamp uit de Citroën SM na het ritje Amsterdam Leusden (“Dan ben ik meteen in de stemming voor de repetitie”). De hoofdrolspeler in 14 de musical rijdt mee met Tom de Ket, schrijver en regisseur van de musical over Johan Cruijff.

De Ket heeft de stijlvolle sportlimousine, die in Nederland bekend staat als ‘de auto van Cruijff’, meteen gekocht na een tip van Nierop die de oldtimer online te koop had gezien. De aankoop paste perfect in de voorbereidingen voor de Cruijff-musical, die zaterdagavond in Leusden in première gaat in het splinternieuwe Afas Theater, een futuristische bol vlak naast het al even architectonisch spraakmakende hoofdkantoor van het softwarebedrijf. Het theater heeft de allure van het Beatrix Theater in Utrecht en is voor de komende serie, die in elk geval tot eind april moet duren, ingericht als Cruijff tempel, met megagrote actiefoto’s van Cruijff in de gangen en kunstgras bij de artiestenfoyer.

De Ket: “De leiding van Afas heeft maatschappelijke interesse en houdt van theater. Ze kwamen bij mij terecht vanwege mijn geëngageerde voorstellingen Het Pauperparadijs en De Verleiders. Ze stelden voor het theater te openen met een musical over Cruijff. Toen ik een ingang voor de voorstelling had gevonden stemde ik ermee in. Cruijff is een nationaal icoon en zijn verhaal zegt iets over ons Nederlanders. We hebben Cruijff niet alleen in onze harten gesloten omdat hij een briljante voetballer was, maar ook vanwege zijn antiautoritaire houding en zijn egalitaire opvattingen. Hij sprak met iedereen en maakte geen onderscheid tussen politicus, bobo of schoonmaker. En als hij het ergens niet mee eens was, zeker bij de autoriteiten, dan ging hij daar tegenin. Dat eigengereide zit in de Nederlandse aard, met als klassieker: Dat maak ik zelf wel uit.”

Klappen van de media

Nierop, die al eerder met De Ket werkte in het theaterspektakel Mammoet en door zijn mentor wordt gezien als ‘de nieuwe Pierre Bokma’ heeft de gestalte en de blik van de jonge Cruijff en heeft zich zijn bewegingen en stem eigen gemaakt. Sjaak Swart, die een van de try-outs heeft gezien was ontroerd: “Ik zag hem gewoon staan.”

Van Nierop: “Cruijff is door velen geïmiteerd, maar dat was vooral parodiëren, en daar kom je tweeënhalf uur durende voorstelling niet mee weg. Zijn karaktereigenschappen kun je vorm geven in houding en de stem. Cruijff laat zich door niemand iets vertellen en dan ga je vanzelf wat met de borst vooruit over het podium lopen en je armen breed maken. Daar komt dan automatisch een bepaald stemgeluid bij. Die stem is lastig. Als Cruijff jong is, praat hij veel bescheidener, met valse lucht. Halverwege zijn leven, als hij klappen van de media heeft gehad, wordt hij wat harder, wat stelliger in zijn stem. Aan het eind van zijn leven krijgt hij die kinderlijke articulatie van de beginjaren weer terug.

“Ik heb me nu al zo lang in hem verdiept dat het verwarrend wordt. Door het vele spelen wordt de spierstand van mijn eigen stem langzaam vervormd en raak ik die kwijt. Die man gaat echt in mij zitten. Dat wordt lekker als ik hierna auditie moet doen voor een klassiek kostuumdrama.’

De Ket: “Eigenlijk is dit ook een klassiek drama. Het past in het Hollywoodschema from rags to riches. Hij kon niet leren, was een klein ventje en had zijn vader vroeg verloren. Hij wist dat hij maar één ding kon, voetballen, en daar moest hij heel goed in worden. Door zijn bijna ziekelijke winnaarsmentaliteit is hij de eerste Nederlandse sportmiljonair geworden. Hij stond op eenzame hoogte, maar is alles weer in één klap kwijt geraakt. Het succes is hem naar de kop gestegen. Hoogmoed, hybris, heeft hem ten val gebracht, als in een klassiek Grieks drama. En daarna heeft hij zich weer teruggevochten en is met de Cruyffcourts, zijn Foundation en Cruyff Academy veel meer geworden dan grote, maar saaie voetballers als Messi en Ronaldo. Hij heeft het voetbal veranderd, geprofessionaliseerd, de voetballers werden goed verzorgd en verzekerd. Zij werden de sterren en niet de bestuurders.”

Carabeteske stand-up

Van Nierop: “Cruijff is de uitvinder van het totaalvoetbal. Iedereen moet op alle posities kunnen spelen. Dat is ook vertaald naar de cast. Er zijn draaischijven en loopbanden op de vloer en er komt van alles uit de lucht. Iedereen moet alles kunnen spelen. Mannen spelen vrouwen en vrouwen spelen mannen, zwart, wit, alles door elkaar. Ik zing weliswaar niet, dat kon Cruijff ook niet, maar ik doe wel cabareteske stand-up dwars door de muziek heen. Dwars als Cruijff. Van totaalvoetbal naar totaaltheater met totaalpubliek: traditionele musicalgangers en mannen in Ajaxshirtjes.”

De Ket: “We zijn blij dat vanaf de premièredatum de theaters weer volledig gevuld mogen worden. Dat lijkt toeval, maar Cruijff wist al dat toeval logisch is.”

14 de musical, t/m april 2022 in Afas Theater Leusden.