Direct naar artikelinhoud
AnalyseAlgemene Beschouwingen

Kamer dwingt Rutte (een glimp van) zijn 4.0 versie te laten zien

Demissionair premier Rutte en Jesse Klaver (GroenLinks) tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen.Beeld ANP

Mark Rutte oefent zich in een nieuwe bestuurscultuur, maar kan de oude nog niet helemaal afschudden. Toch zagen ‘de kijkers thuis’ deze week eindelijk een debat over de inhoud. En over ideologie.

David en Goliath, vereeuwigd door Rembrandt. Het is een uur of acht woensdagavond als SGP-voorman Kees van der Staaij dit Bijbelse beeld Twitter opslingert. Hij gebruikt het in zijn bijdrage aan de Algemene Politieke Beschouwingen, als verwijzing naar mensen die het opnemen tegen oppermachtig lijkende reuzen ofwel problemen. 

Maar het zou zomaar het beeld van de Tweede Kamer kunnen zijn, die ten strijde trekt tegen het kabinet onder leiding van demissionair premier Mark Rutte. Een ‘superhyperdemissionair’ kabinet, in de woorden van Kamerlid Pieter Omtzigt.

Twitter bericht wordt geladen...

Het is de week van de tegenstellingen. Sinds de ChristenUnie vorige week mede twee ministers liet struikelen, bestaat de coalitie niet meer, heeft zowel Rutte als ChristenUnie-leider Segers verklaard. Maar in de nacht van donderdag op vrijdag redt diezelfde oude coalitie inclusief ChristenUnie de begroting. 

Ze praten achter de schermen mee over een motie van de VVD, om twee miljard euro extra te investeren, waarmee de bijzondere situatie ontstaat dat het demissionaire kabinet zijn eigen begroting wijzigt. Het geld gaat naar onderwijs, de woningmarkt, veiligheid en koopkracht via een lagere energierekening. De motie van VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans krijgt diep in de nacht uiteindelijk instemming van bijna de hele Tweede Kamer. 

Heerlijke nieuwe wereld

Het is wennen voor de volksvertegenwoordigers, in deze heerlijke nieuwe wereld. Want wat hebben ‘de kijkers thuis’ deze week nu gezien, de burgers waar de politici in het debat veelvuldig naar verwijzen? Was dit een openlijk debat over oplossingen voor problemen, of een staaltje ouderwets ritselen en regelen? Het antwoord is beide. Het is ook wennen voor Mark Rutte. Het gemak en het zelfvertrouwen waarmee hij in voorgaande jaren zijn begrotingen door de Kamer loodste, ontbreekt. 

Af en toe is het nog te zien (“Ik hoor nu feedback die ik helemaal niet herken”, zegt hij tegen Rob Jetten van D66), maar hij past zich aan, gedwongen door de Kamer. Hoe zeer Rutte ook geroepen heeft dat het deze dagen even niet over de formatie gaat, die is op de achtergrond levensgroot aanwezig. Het succes van een vierde termijn als premier staat op het spel, en dat vereist van hem een andere houding.

Hoezeer, dat blijkt op donderdag als de premier een inkijkje geeft in hoe híj dacht dat de Algemene Politieke Beschouwingen zouden verlopen. Stel, zegt hij, de Kamer verspijkert de begroting voor een miljard, dan kunnen partijen in de formatie verder praten over de andere benodigde miljardeninvesteringen. “Zonder meteen een tv-camera erbij. En ja, sorry, dat lijkt oude bestuurscultuur.” Gaat de formatie ook de komende tijd niet snel genoeg, dan kan de Kamer alsnog naar meerderheden zoeken, stelt de demissionair premier voor.

Maar zo gaat het niet. Voorafgaand aan het debat is VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans langs partijen gestuurd met een miljard euro, om tegemoet te komen aan wensen van partijen. Geld dat is uitgespaard van de investeringsregeling voor het bedrijfsleven.

Hekjes-ergernis

Het ‘miljard van Hermans’ zorgt meteen al voor ergernis. Lilianne Ploumen (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks) pakken woensdag als eerste een steentje voor hun davidsslinger. Mogen we hier tenminste over de héle begroting voor komend jaar praten, willen ze weten. “Als we ons nu laten vastleggen op die 1 miljard, komt er niets van die nieuwe bestuurscultuur!”, zegt Klaver.

Het leidt tot een eerste confrontatie met Hermans. Die heeft net hardop gezegd dat de VVD heilige huisjes niet zal sparen. Toch zit ze ongemakkelijk klem tussen de Kamer en haar loyaliteit aan het kabinet. Het helpt niet dat ze zich laat ontvallen dat de VVD bereid is het “hekje rondom dat geld open te zetten”. “Dat is niet aan u”, bijt Klaver haar toe. “Dat hek is bij voorbaat open. Het is niet uw geld maar van ons allemaal.” Uiteindelijk komt er twee miljard, het dubbele, en zullen ook Klaver en Ploumen diep in de donderdagnacht akkoord gaan.

Ruttes stijl is veranderd, al zijn beproefde tactieken gebleven

Ook bij de salarissen voor de zorg bijt de Tweede Kamer van zich af. Daarover is een week eerder met steun van de ChristenUnie een motie aangenomen, en het kabinet denkt donderdagochtend goed nieuws te kunnen brengen. Maar de 675 miljoen voor hogere salarissen brengen niet helemaal de reactie die Rutte had verwacht.

De Kamer wilde de verhoging betalen uit meer winstbelasting voor bedrijven, alleen kiest het kabinet voor verhoging van de zorgpremie. Dat is tegen het zere been van met name de linkse oppositie en de PVV. Rutte sputtert lang tegen ( ‘dat is tegen de systematiek en de Europese regels’, ‘het is nu eenmaal de wet’, ‘u controleert, maar wij gaan over de uitvoering’) maar moet ook op dit punt na vele uren debat toegeven.

En het is niet alleen de begroting die de premier moet aanpassen. Zijn stijl is veranderd, de trukendoos die Lodewijk Asscher in 2019 zo typerend omschreef in een ‘debatwijzer bij Rutte’. Dit jaar zijn er geen grapjes over zijn tegenstanders in het debat, trekt hij de intenties van de andere deelnemers niet in twijfel, op een enkele terugval na (tegen Klaver: “Ik zie geen reden voor zo’n geagiteerde toon”). Zijn geheugen functioneert. Hij strooit met complimenten ook al druipen ze bij sommigen af als water op een eend.

Wel gebleven is zijn beproefde tactiek van het groter maken van problemen (“het is zeer complex”), met als doel uitstel van een enkele voorgestelde maatregel, of juist het kleiner maken om de kritiek te ontmantelen. Ook het bedelven onder techniek en moeilijke woorden is gebleven, zoals Rutte in een heel exposé over klimaatbeleid en de ‘waterstofbackbone’ laat zien. 

Vooral Esther Ouwehand (PvdD) prikt er doorheen. “U sloeg alle waarschuwingen over klimaatverandering in de wind, dat noem ik arrogantie van de macht.” De klimaatdoelen die de rechter afdwong zijn ook met de zeven miljard extra voor klimaat komend jaar nog niet in zicht. Pieter Omtzigt maakt zich boos over het gebrek aan voortgang in herstel van het toeslagenschandaal. Geert Wilders blijft stoken: “U heeft met iedereen ruzie.”

Een vleugje magie

Maar voor hen is – grof gezegd – Ruttes aanpak niet bedoeld. Het draait hem om het herwinnen van vertrouwen van de middenpartijen. Maandag zit hij bij informateur Remkes om de tafel met zijn VVD, CDA en D66. Het meest opvallende is misschien hoe op hun beurt D66, en CDA, met GroenLinks, PvdA én de SP, Rutte dwingen politiek kleur te bekennen. 

Na zoveel maanden slepende formatie laten zij in de vele inhoudelijke interrupties zien hoe ze het wél willen zien. “Een vleugje magie”, aldus Jetten, de meest optimistische van het stel. En daarbij zijn ideologische keuzes juist hard nodig, houdt Lilian Marijnissen (SP) de premier voor. En CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma psychologiseert: “De premier — een stukje psychologie naar de mensen toe — vindt dat lastig, omdat ideologie in zijn hoofd in de weg kan staan van het fixen van problemen. Ik wil het hier toch andersom zeggen. Pas als je gaat praten met elkaar over waarom je de dingen zegt die je zegt, als je ideologisch durft neer te zetten wat je verhaal is, dan heb je een basis om vervolgens de verschillen te overbruggen.”

Dat hij het wel kan, zo’n ideologisch standpunt neerzetten, bewijst Rutte in donderdagochtend. Hij memoreert hoe hij bij de opening van het Holocaustmonument afgelopen zondag de emoties van nabestaanden zag. “Ik heb letterlijk staan huilen met verschillende mensen die mij lieten zien: dit is mijn opa, oma of nichtje. Het laat zien hoe enorm de hand van de geschiedenis is, de enorme schaduw die de geschiedenis over ons leven werpt, en hoe die ook vandaag de dag nog steeds doorwerkt.” We mogen die geschiedenis aanroepen in debatten, aldus Rutte, maar het ligt ongelooflijk gevoelig als dat gebeurt op ‘onnadenkende wijze’.

Daarmee wijst hij zonder diens naam te noemen FvD-leider Thierry Baudet terecht. Die stelde afgelopen weekend op Twitter dat Joodse organisaties de Tweede Wereldoorlog niet ‘mogen claimen’, als reactie op ophef over Jodensterren in coronaprotesten. In de bewuste tweet plaatste hij het begrip Holocaust tussen aanhalingstekens, waar hij in het debat fel op wordt aangevallen.

Slavernij-excuus

Voor Jetten zijn Ruttes woorden aanleiding om zijn oproep voor een slavernij-excuus te herhalen. Is zijn inzicht veranderd, wil hij weten, aangezien de premier vorig jaar nog zei dat zo’n excuus de tegenstellingen in de samenleving tussen groepen zou kunnen aanwakkeren. Rutte antwoordt dat hij inmiddels inziet hoezeer groepen Nederlanders naar zo’n excuus snakken. Maar hij ‘worstelt’ nog. 

Hij vindt een slavernij-excuus anders dan de excuses die hij als premier aanbood voor de rol van de overheid in de Jodenvervolging, omdat de slavernij langer geleden is. Jetten werpt tegen dat het slavernijverleden tot vandaag doorwerkt in vooroordelen en racisme. “En eerlijk gezegd, dan doet het er niet toe wat wij als twee witte mannen hier zelf over voelen.”

Het levert een hoogtepunt in het debat op, helemaal als Sylvana Simons van Bij1 naar voren stapt en het verleden nog dichterbij haalt. De oma van haar moeder was een tot slaaf gemaakte, en dat is helemaal niet lang geleden. “Ik zeg dat omdat ik hoop dat er in dit land nooit, maar dan ook nooit een moment komt dat de ene Nederlander tegen de andere Nederlander zegt: wat nou, joh, die Tweede Wereldoorlog; dat is zo lang geleden.” Rutte toont zich getroffen. “Stof tot nadenken”, hoort de Kamer hem zeggen.

Lees ook: 

Rutte’s proeftuin blijkt een harde ervaring door de zelfbewuste Tweede Kamer

Een nieuw kabinet is na Prinsjesdag nog niet direct dichterbij gekomen. Demissionair premier Rutte staat tegenover een zelfbewuste Tweede Kamer.