Hoe Mexico’s president aan zijn eigen standbeeld bouwt terwijl hij afrekent met die van anderen

Op het Zócalo, het centrale plein van Mexico-Stad, staat sinds vorige maand een 16 meter hoge replica van de Templo Mayor, de heilige tempelpiramide die het hart vormde van Azteken-hoofdstad Tenochtitlan. De maquette herinnert de tien miljoen huidige inwoners aan een ver verleden: ‘Mexico-Tenochtitlan’ ging in 1521 ten onder na de bezetting van de Spaanse conquistador Hernán Cortés. Aan datzelfde Zócalo grenst het Nationaal Paleis, de ambtswoning van president Andrés Manuel López Obrador, die twee jaar geleden in een brief aan de Spaanse koning excuses eiste voor de verovering van Mexico.

Sinds hij in 2019 aantrad, is het links-nationalistische staatshoofd op een missie om de Mexicaanse geschiedenis te herschrijven. Hijzelf speelt in die geschiedschrijving een prominente rol. López Obrador duidt zijn regering, de eerste in een eeuw tijd die niet wordt geleid door de oude machtspartijen PRI of PAN, als de ‘Vierde Transformatie’, een vierde historische omwenteling na de onafhankelijkheidsstrijd (1810-1821), de Hervormingsoorlog (1857-1860) die leidde tot de scheiding van kerk en staat, en de Mexicaanse revolutionaire strijd (1910-1917) tegen dictator Porfirio Díaz.

In feestjaar 2021, na tweehonderd jaar onafhankelijkheid van Spanje, gaat de president nog veel verder terug in de tijd. Hij plaatst de afgelopen twee eeuwen in het kader van ‘vijfhonderd jaar inheems verzet’. Half augustus stond zijn regering – eveneens op het Zócalo – stil bij de Spaanse invasie van weleer. Wat López Obrador twee jaar geleden niet van koning Felipe had gekregen, bood hij dit keer zelf aan: excuses voor de Spaanse bezetting.

Verovering, geen bevrijding

Nog te vaak, lamenteerde hij, wordt de kolonisatie van Mexico door velen gevierd als bevrijding. Het is ‘beledigend’, zei hij, dat vijf eeuwen nadien nog steeds wordt gedebatteerd over het barbaarse karakter van de Azteken, die onderdrukkers en kannibalen zouden zijn. Hij hekelde Latijns-Amerikaanse ‘pro-monarchistische schrijvers’ die de Spanjaarden blijven neerzetten als brengers van beschaving, terwijl de Europese verovering de werkelijke tragedie was.

In één adem trok hij de lijn door naar het heden. ‘Laten we de discussie beslechten door te zeggen: nooit meer invasie, bezetting of verovering. Niet in de naam van religie, democratie of vrijheid, of nog grotesker, in naam van de mensenrechten.’ Het zijn woorden van een nationalistische president die zich net zo vaak afzet tegen de oude kolonisator als tegen de machtige en bemoeizuchtige noorderbuur, de Verenigde Staten.

Een maand later was het Zócalo weer het decor van een nationaal feest. Elke 15de september memoreert Mexico de ‘schreeuw van onafhankelijkheid’. In navolging van priester Hidalgo, die in 1810 opriep tot verzet, scandeert het staatshoofd vanaf het balkon van het Nationaal Paleis ‘Leve Mexico!’ López Obrador voegde er dit jaar aan toe: ‘Leve de pre-Spaanse culturen.’ Op de witte replica van de Templo Mayor verscheen een geprojecteerde animatiefilm van het heroïsche verleden: Mexico, land van Azteken en vrijheidsstrijders.

Inheemse geschiedenis

Mexico’s inheemse geschiedenis is in de handen van López Obrador een instrument om nationale trots op te poetsen. Zijn met historische verwijzingen doorspekte retoriek dient hem vele doelen, zegt politicoloog Andrea Samaniego, verbonden aan de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (Unam). Het meest banale is electoraal: ‘Hij beweert te regeren voor de armen. De allerarmsten, de vergetenen, de uitgeslotenen zijn de inheemse volkeren.’

Daarachter schuilt een subtielere agenda, een egoproject dat deze president onderscheidt van zijn voorgangers. ‘In de tijd van de PRI werd juist het mestizo-karakter van de Mexicanen gevierd, de mix van inheemse en Spaanse afkomst.’ López Obrador profileert zichzelf als erfgenaam van een ver verleden en slaat zo bijna de volledige vorige eeuw over, die werd gedomineerd door de toen machtige Institutioneel Revolutionaire Partij (waarin hijzelf als politicus opgroeide).

Dat bombastische discours is niet zonder risico’s, zegt Samaniego. López Obradors ‘vierde transformatie’ kan slecht tegen kritiek. ‘Hoeveel ruimte is er nog om te benoemen wat er fout gaat als een politicus beweert de rechtstreekse nazaat te zijn van vijf eeuwen nationale geschiedenis?’ En als zijn project faalt, is de val vanaf het door hemzelf opgetuigde voetstuk des te hoger.

Standbeelden

Voorlopig blijft de zestiger echter vastberaden aan zijn eigen standbeeld bouwen terwijl hij afrekent met die van anderen. Drie kilometer ten westen van het centrale plein staat in Mexico-Stad een lege sokkel. Tot een jaar geleden stond hier Christoffel Columbus. De burgemeester, López Obradors geestverwant Claudia Sheinbaum, liet het standbeeld verwijderen ‘voor restauratiewerkzaamheden’. Dit jaar maakte ze bekend dat op Columbus’ plek een standbeeld van een inheemse vrouw komt te staan.

Zo’n tienduizend Mexicanen (van de 126 miljoen) tekenden een petitie tegen dat besluit, onder anderen de omstreden rechtse oud-president Felipe Calderón. Maar de stem van López Obrador en de zijnen klinkt luider en krijgt meer bijval. Sinds zijn aantreden zijn de waarderingscijfers in enquêtes nooit onder de 60 procent gezakt.

Maandag zal de president daarom opnieuw spil zijn in een trotse ceremonie op het Zócalo. Honderden militairen zullen naspelen hoe twee eeuwen geleden het bevrijdingsleger in Mexico-Stad arriveerde. Tegelijkertijd opent deze maandag in het Nationale Museum voor Antropologie een expositie van pre-Spaanse voorwerpen, zo kondigde de president afgelopen week aan. De titel van de tentoonstelling: ‘Grootsheid van Mexico’.