Direct naar artikelinhoud
Interview

Bij KLM zijn alle ogen gericht op de zomer. Topman Elbers: ‘Mensen willen straks weer op reis’

Pieter Elbers, president-directeur van de KLM.Beeld Martin Dijkstra/Lumen

Air France-KLM maakte donderdag de balans op van een jaar lang vliegen. Of liever: nauwelijks vliegen. Topman Pieter Elbers van KLM nam afscheid van eenzesde van zijn werknemers. Hij houdt hoop op betere tijden. ‘De pandemie is geen toverstaf die alles en iedereen verandert.’

Pieter Elbers zit in Parijs, maar voor de topman van KLM is het Douce France (‘Lief Frankrijk’) uit de klassieker van zanger Charles Trenet ver weg. ‘Ik zit vanwege de reisbeperkingen vast in mijn hotel, eten kan alleen op de kamer en ze hebben hier nog een avondklok’, vertelt hij woensdag. ‘Voor ik naar Parijs kon vliegen moest ik me ook weer laten testen en nog eens testen. Dat is dus het gedoe waar onze bemanningen al meer dan een jaar mee te maken hebben.’

Elbers is in Parijs voor de kwartaalcijfers die Air France-KLM donderdag bekendmaakte. Die laten een somber beeld zien. De Frans-Nederlandse combinatie leed een operationeel verlies van 1,2 miljard euro. In de eerste drie maanden van vorig jaar was de omzet 5 miljard euro, het eerste kwartaal van dit jaar is dat geslonken tot 2,2 miljard.

Alle ogen zijn gericht op de zomer, waarin de mondiale luchtvaart uit het dal hoopt te kruipen waar de branche sinds een jaar in zit. Sinds de virusuitbraak in China een wereldwijde pandemie werd, hebben de meeste luchtvaartmaatschappijen, KLM incluis, veelal op niet meer dan een kwart tot 20 procent van hun capaciteit gevlogen.

Corona-paspoort

Grootschalige vaccinatie en de introductie van een ‘corona-paspoort’ zoals de Europese Commissie heeft voorgesteld, moeten er in juni toe leiden dat er weer kan worden gereisd, binnen de EU en daarbuiten. Elbers juicht de versoepeling van de reisbeperkingen toe, vooral als dat op Europese niveau voor elkaar zou komen. ‘Het is opmerkelijk dat we binnen Europa tot op de dag van vandaag zo’n lappendeken aan lokale regels hebben.’

De topman, die dinsdag 51 wordt, ergert zich al langer aan de chaos en nationale willekeur. ‘Die regels veranderen ook nog eens voortdurend. In ons operationeel centrum zijn mensen 24 uur per etmaal bezig om alle maatregelen in kaart te brengen. Passagiers verwachten dat ook van ons. We proberen ze zoveel mogelijk wegwijs te maken in een wirwar van PCR-testen, sneltesten en NAAT-testen.’

Het coronajaar, dat volgde op het kroonjaar van 100 jaar KLM, heeft van de oud-marinier de kapitein van een veel kleiner schip gemaakt. ‘We hebben vorig jaar afscheid moeten nemen van 5.500 mensen: dat is één op de zes werknemers. Zoiets is nog nooit vertoond in onze geschiedenis. Dat was voor mij wel het dieptepunt van 2020.’

In januari moest de topman bekendmaken dat er nog eens 800 tot 1.000 banen sneuvelen, omdat een verwacht herstel naar 75 tot 80 procent van de capaciteit uitbleef. ‘In december dachten we dat we het ergste hadden gehad en dat we weer konden gaan bouwen. Zo’n slecht eerste kwartaal is dan een tegenvaller. Dan moet je opnieuw terug met de boodschap: er moet nog meer gebeuren.’

Ruggegraat

Of daarmee het leed is geleden moet nog blijken. Elke 10 procent minder productie ten opzichte van jubeljaar 2019 kost 1.500 arbeidsplaatsen, waarschuwde Elbers begin dit jaar zijn personeel. Als de grenzen toch later of niet opengaan, zit het bedrijf weer op de blaren. In dat opzicht is Elbers ook blij met de geluiden die uit de Verenigde Staten komen. Daar wil de regering-Biden het luchtruim weer opengooien, nu een steeds groter deel van de bevolking daar is ingeënt.

‘Amerika is, was en blijft de ruggegraat in ons langeafstandsnetwerk. We hebben de afgelopen jaren heel veel geïnvesteerd in uitbreiding naar China, India en Brazilië, maar de Amerikaanse markt is heel stabiel gebleven. Ongeveer een kwart van onze stoelen zit op de long haul-vluchten naar de VS.’ Aan die langeafstandsvluchten verdient KLM het meeste. Ze vormen het fundament onder het netwerk, waarin allerlei ‘kleine’ vluchten naar Schiphol worden uitgevoerd om daar de stoelen te vullen voor de intercontinentale reizen.

‘We hebben er het afgelopen jaar alles aan gedaan om dat netwerk in stand te houden. Intern hanteren we de regel ‘we vliegen waar we mogen en waar we onze variabele kosten goed maken’. Daarmee bereiken we 90 procent van onze bestemmingen. Dat doen we wel met minder capaciteit. Op de korte- en middellange afstand voeren we misschien maar drie vluchten uit op een enkele bestemming waar we voor de virusuitbraak zes keer op vlogen. Op de lange afstand combineren we bestemmingen.’

Die strategie heeft zijn vruchten afgeworpen, stelt Elbers: ‘We deden het slecht vorig jaar, maar aanzienlijk minder slecht dan sommige concurrenten.’

Trends

KLM diende vorig jaar een herstructureringsplan in bij het ministerie van Financiën om overheidssteun van 3,4 miljard euro veilig te stellen. De herstelstrategie kreeg de leus mee ‘Van meer naar beter’ en vijf uitgangspunten: KLM moet kleiner, goedkoper, zuiniger, wendbaarder en duurzamer worden. Maar is dat niet al jaren het streven? Wat doelen betreft is er niets nieuws onder de zon, erkent Elbers: ‘Maar onder druk van de coronacrisis zijn allerlei trends wel versterkt en versneld. We leggen ook nog meer de nadruk op de maatschappelijke rol die we vervullen, en op de eisen die samenleving stelt. We moeten meer brengen dan we kosten.’

Wereldwijd gingen in 2019 overal de wenkbrauwen omhoog, toen KLM in een reclamespot de sector, maar ook de reizigers opriep tot ‘verantwoord vliegen’. ‘Is het nodig om elkaar iedere keer in de ogen te kijken?’, vroeg de luchtvaartmaatschappij zich af bij het beeld van twee mensen die elkaar via een videoverbinding spreken. Niemand die toen kon bevroeden dat een jaar later ‘zoomen’ een werkwoord zou worden.

Corona heeft de wereld niet volledig veranderd, meent Elbers. ‘Kijk naar die run op die testvakantie op Gran Canaria, 68 duizend aanmeldingen voor 180 plekken. Iedereen snakt ernaar weer te kunnen reizen.’ Er is volgens hem veel wensdenken, ‘alsof de pandemie een toverstaf is die alles en iedereen verandert. In een column in de Volkskrant werd corona treffend beschreven als een echoput van het eigen gelijk. Iedereen ziet er zijn eigen opvatting in terug over hoe de wereld er na de crisis uit moet zien. En ja, ik besef dat ik ook zo klink als ik het heb over de toekomst van de luchtvaart.’

Vrachtvervoer

Is dat een toekomst waarin KLM meer aandacht krijgt voor zijn vrachtdivisie? Die kreeg een onverwachte glansrol toebedeeld in het coronajaar. Het ‘ondergeschoven kindje’, aldus analisten, liet een omzetgroei zien van 35 procent. Die extra inkomsten compenseren deels het wegvallen van de ticketverkoop.

Rivalen slopen inmiddels in hoog tempo de stoelen uit passagierstoestellen om ze om te bouwen tot vrachtvliegtuigen, maar KLM volgt dit voorbeeld niet. ‘Meer dan de helft van al het vrachtvervoer gaat onder gewone omstandigheden mee in de buik van passagiersvliegtuigen. Die staan nu aan de grond. Maar als het reizigersvervoer weer op gang komt, droogt de vraag naar de full freighters weer op.’

KLM voerde vorig jaar wel 150 vluchten uit waarbij passagierstoestellen volledig werden ingezet voor vrachtvervoer. Op stoelen waar anders passagiers hadden gezeten stonden nu dozen met medische spullen. 

Die cabin cargo is inmiddels verfijnd. Vorig jaar zaten de dozen nog vastgesjord met plastic folie en spanbanden, maar de vrachtdivisie van KLM heeft een soort tassen bedacht die om de stoelen heen kunnen. Vorige maand werd daarmee 10 duizend kilo aan medische producten uit Shanghai overgevlogen in de cabine van een 777-300. 

‘Dat laat onze innovatieve kracht zien’, zegt Elbers. Maar niet alleen dat: er wordt ook lol gemaakt ondanks alle malheur. ‘Bij de vrachtdivisie maken ze er een sport van, om te zien wie de meeste vracht in een toestel krijgt gepropt. Eerst lag ‘India’ aan kop, nu ‘Shanghai.’

Nieuwe concurrenten?

Krijgt KLM er meer dan 90 concurrenten bij? Zo veel nieuwe luchtvaartmaatschappijen willen volgens The Wall Street Journal dit jaar beginnen met vliegen. Het cijfer is afkomstig van Avalon, een onderneming in Dublin die vliegtuigen verhuurt aan luchtvaartbedrijven over de hele wereld. Avalon heeft volgens zijn jaarverslag bijna 600 toestellen staan bij 146 klanten in 61 landen.

Hoe Avalon aan het cijfer komt maakt de Amerikaanse zakenkrant niet duidelijk. Een blog van een Spaanse luchtvaartconsultant komt tot slechts negentien nieuwkomers, waarvan sommige erg klein zijn. Islas Air bijvoorbeeld gaat tussen de Balearen en het Spaanse vasteland pendelen met DHC-6 Twin Otters. Daar passen negentien passagiers in.

Volgens sommige analisten loont het juist in deze crisistijd voor de sector om een luchtvaartmaatschappij op te zetten. Er is volop personeel dat werkloos thuiszit en er is een groot aanbod aan tweedehands- en leasetoestellen.

Veel nieuwkomers richten zich op lokale, binnenlandse markten. Daar hebben ze minder last van reisbeperkingen door corona en hoeven ze niet te knokken om slots op luchthavens. In Europa zijn die start- en landingsrechten al verdeeld onder de gevestigde bedrijven en komen ze slechts mondjesmaat vrij bij faillissementen. De ironie wil dat in tijden van crisis vooral jonge kleine bedrijven het vaantje strijken.