Makers Spoetnik-vaccin voeren in Nederland campagne met verboden en misleidende advertenties

Op het Twitteraccount @sputnikvaccine (327 duizend volgers) verschijnen voornamelijk in het Engels berichten over leveringen van ‘het eerste geregistreerde vaccin tegen covid-19’. Ook worden mogelijke bijwerkingen beschreven van concurrerende vaccins. Achter het account zit een investeringsfonds van de Russische regering. Dit fonds betaalt Twitter om de suggestie te verspreiden onder in elk geval Nederlandse gebruikers om het account te gaan volgen. 

Twitter belooft de adverteerder om het account bij een publiek onder de aandacht te brengen dat helpt om boodschappen ‘te versterken’. Bij de advertentie wordt wel vermeld dat ervoor is betaald. De advertentie is een overtreding van de Nederlandse wet, zegt Frederik Schutte, secretaris van de stichting Code Geneesmiddelen Reclame (CGR), omdat adverteren voor geneesmiddelen die niet vrij verkrijgbaar zijn bij de drogist hier verboden is. Ook is het Russische vaccin nog in beoordeling bij de Europese geneesmiddelenautoriteit EMA voor toelating op de Europese markt, en dus niet officieel geregistreerd. Reclame maken voor ongeregistreerde geneesmiddelen is eveneens bij wet verboden.

Het verbod op publieksreclame is er om te voorkomen dat een arts onder druk van een patiënt een middel voorschrijft. De afweging zou moeten zijn wat op dat moment het beste is voor een patiënt. Fabrikanten zijn erg voorzichtig met het geven van informatie over hun producten, de boetes op overtreding van het verbod op publieksreclame beginnen bij 150 duizend euro. Twitter en het Russische fonds achter het Spoetnikvaccin reageren niet op vragen.

Bekende namen

Tijdens de coronapandemie worden namen van fabrikanten en vaccins wel genoemd, bijvoorbeeld in advertenties van het ministerie van Volksgezondheid. Dit verbaast directeur Janine Galjaard van de Keuringsraad voor Geneesmiddelenreclame, maar zegt ze, wat betreft coronavaccins lijkt iedereen zich te houden aan de wet. De keuringsraad beoordeelt advertenties voor medicijnen en producten die bij de drogist verkrijgbaar zijn. De Reclame Code Commissie wees een klacht af over een advertentie van het ministerie waarin de werking van het Biontech/Pfizer-vaccin werd beschreven. Daarin werd ‘de werking van het eerste vaccin’ beschreven, en niet zozeer reclame gemaakt voor Pfizer, oordeelde de commissie.

Frederik Schutte van de CGR: ‘De medisch directeuren van fabrikanten zitten nu opeens bij praatprogramma’s,  maar moeten goed oppassen op wat ze zeggen. Dat is een goede illustratie van de uitzonderlijke situatie waarin we nu zitten.’ 

Pfizer sponsort een podcast over de totstandkoming van vaccins in het algemeen, en betaalt Twitter om tweets daarover onder de aandacht te brengen van diens gebruikers. Het verschil met de Russische campagne is dat Pfizer geen reclame maakt voor het eigen vaccin. Medisch directeur van Pfizer Nederland Marc Kaptein: ‘Ik word regelmatig uitgenodigd in talkshows. Het is wat anders om informatie te geven op verzoek, dan om pro-actief te gaan adverteren.’ 

Het fonds achter het account @sputnikvaccine adverteert wel pro-actief, zegt Frederik Schutte van de CGR, en dat is lastig te bestrijden. Autoriteiten hier moeten dan aantonen dat de advertentie op Twitter is gericht tot een Europees publiek, omdat Europa de plek is waar de reclame is verboden. ‘Twitter kan zeggen dat dit niet klopt, omdat het platform Amerikaans is. En over verboden geneesmiddelenreclame bestaan geen afspraken tussen de VS en Europa.’

De halve waarheden van ‘@Sputnikvaccine’

Het twitteraccount van het Spoetnikvaccin zoekt vaak de grens op, met beweringen die naar de letter wel juist zijn, maar steevast een belangrijk deel van de waarheid weglaten. Drie voorbeelden.

1| 15 april: ‘Nieuwe bijwerking van mRNA-coronavaccins?’

De tweet verwijst naar een onberispelijke studie in vakblad Rheumatology, waarin Israëlische onderzoekers zes gevallen van gordelroos beschrijven bij reumapatiënten die net waren ingeënt met het vaccin van Spoetniks concurrent Pfizer.

Maar:

Of het verband echt bestaat, is zeer discutabel: onafhankelijke experts achten het biologisch gezien in elk geval volstrekt onlogisch. Ook bij bijwerkingencentrum Lareb is er na een slordige 3 miljoen Pfizer-prikken nog geen enkel geval van gordelroos gemeld.

2| 16 april: ‘De Universiteit van Oxford publiceerde een belangrijke studie die aantoont dat het risico op leverpoortader-trombose 30 keer hoger is bij mRNA-vaccins (Pfizer en Moderna) dan met dat van AstraZeneca.’

De tweet verwijst naar een net verschenen onderzoek waaruit dat inderdaad is op te maken. Gunstig voor Spoetnik, want het Russische vaccin werkt net als dat van AstraZeneca met een verkoudheidsvirus dat zich gedraagt als coronavirus. Opvallend is dat @sputnikvaccine een plaatje uit het artikel strak gestileerd heeft nagemaakt.

Maar:

Het onderzoek in kwestie is helemaal geen vergelijking tussen vaccins, maar laat zien dat zeldzame trombose veel vaker voorkomt bij mensen die corona krijgen dan bij mensen die worden ingeënt. De auteurs benadrukken zelfs dat het vergelijken van de vaccins onderling niet kan, omdat de trombosemeldingen uit twee verschillende registratiesystemen komen.

3| 11 april: ‘Zuid-Afrikaanse variant kan door Pfizer-vaccin ‘heen breken’, stelt Israëlisch onderzoek.’

Een ‘retweet’ (doorzending) van een bericht van persbureau Reuters. In Israël ontdekte men dat gevaccineerde mensen, áls ze toch weer positief  worden getest, relatief vaak met de Zuid-Afrikaanse variant zijn besmet.

Maar:

De volledige kop van het Reuters-bericht, én van Reuters’ tweet, is inmiddels uitgebreid: ‘Zuid-Afrikaanse variant kan door Pfizer-vaccin ‘heen breken’, maar vaccin zeer effectief.’ Ook bij de Zuid-Afrikaanse variant beschermt het vaccin immers voor meer dan 90 procent tegen besmetting, en waarschijnlijk volledig tegen ziekenhuisopname. Bovendien waren de mensen die besmet raakten nog niet volledig ingeënt.