Slecht slapen staat herstel ziekenhuispatiënten in de weg

Ze zeggen wel eens: slaap is het beste medicijn. Dat gaat internist acute geneeskunde Prabath Nanayakkara van Amsterdam UMC, locatie VUmc, wat ver, maar dat een goede nachtrust een belangrijk medicijn is, dat is na veel onderzoeken wel duidelijk geworden.

Je kunt het ook omdraaien, zegt Nanayakkara. Gebroken nachten staan het herstel van de ziekte in de weg. Ze maken de patiënt kwetsbaar voor fysieke en emotionele stress. En als je dag- en nachtritme wordt verstoord, heb je een groter risico op het ontwikkelen van een delier - verwardheid door een ziekte, een operatie of medicijnen. "Mensen met een delier liggen langer in het ziekenhuis en overlijden eerder."

Slaap, kortom, is belangrijk voor de patiënt. "Als ik vroeger ziek was, zei mijn moeder ook tegen me: 'Ga lekker slapen.'"

Maar dat valt niet mee in het ziekenhuis, blijkt uit een landelijk onderzoek onder ruim 2000 patiënten van 39 Nederlandse ziekenhuizen, dat maandag in het wetenschappelijke tijdschrift JAMA Internal Medicine wordt gepubliceerd. Ziekenhuis­patiënten slapen gemiddeld anderhalf uur korter dan thuis en ze worden tussendoor vaker wakker.

Piekeren
Beruchte wekkers zijn: lawaai door andere ­patiënten die bijvoorbeeld kortademig zijn of kreunen van de pijn, het felle licht op de gang en verpleegkundigen die in- en uitlopen.

Er zaten ook verrassende slaapverstoorders bij, zegt onderzoeksleider Nanayakkara.

"Veel mensen worden wakker omdat ze moeten plassen. Toen ik dat zag, dacht ik: shit, natuurlijk! We geven 24 uur per dag vocht via een ­infuus, terwijl veel mensen thuis na negen uur 's avonds nauwelijks meer drinken. Ander voorbeeld: Wij geven plaspillen tijdens een avondrondje. Natuurlijk worden mensen dan 's nachts wakker om te plassen. Waarom hebben we daar niet aan gedacht? Dat hadden we moeten ­weten."

Ander opvallend slaapobstakel: piekeren. "Mensen liggen niet alleen in bed met pijn, koorts en ziekte, maar ook met zorgen hoe het thuis gaat. Wie zorgt er voor mijn kat? Of: mijn vrouw is dement, wordt er wel goed voor haar gezorgd nu ik in het ziekenhuis lig? Mensen ­liggen soms de hele nacht te malen."

Oordopjes en slaapmasker
Nanayakkara kan nog tal van voorbeelden noemen. "Als wij om elf uur 's avonds een ­nieuwe patiënt vanuit de SEH naar een kamer brengen waar al iemand ligt te slapen, ja, dan wordt hij wakker. Een patiënt vertelde mij ooit dat hij geen oog had dichtgedaan vanwege een kamergenoot met diarree. Twintig wc-bezoeken kunnen de nacht aardig opbreken. Voor ­beide partijen."

45

Ziekenhuispatiënten worden gemiddeld 45 minuten eerder wakker.

De komst van een nieuw elektronisch patiëntendossier, het zogeheten Epic, is ook niet slaapbevorderend. Integendeel. Sinds de invoering moeten verpleegkundigen vroeg in de ochtend metingen doen, zoals de temperatuur en de bloeddruk van de patiënt.

Het idee is dat artsen de informatie tijdens de ochtendvisite kunnen gebruiken. "Patiënten worden dus om vijf uur wakker gemaakt om dat systeem te voeden met deze metingen. Ik vind dat raar. Is het wel nodig om mensen daarvoor wakker te maken?"

Met andere woorden: weegt het voordeel van die extra controle op tegen de verloren slaap? Nee, denkt Nanayakkara. Soms wel, vaak niet. "Wij houden weinig rekening met het ritme van de patiënt. We behandelen nog steeds vaak ziektes, en niet de zieken. Maar bij een ­behandeling van een zieke hoort ook goede nachtrust. Net als het behouden van een dag- en nachtritme."

Klompen op de gang
Nanayakkara hoopt dat met dit onderzoek ook meer aandacht komt voor betere slaap in het ziekenhuis. De eerste stappen worden genomen: vanaf oktober krijgen patiënten in zijn ziekenhuis oordopjes en een slaapmasker, net als bij de betere luchtvaartmaatschappijen. Ook wordt er gekeken naar comfortabelere matrassen en beddengoed.

Hij wil best nog wat voorzetjes geven: voorkom piepende apparaten. "Als een infuus op is, gaat een alarm af. Als de verpleegkundige te druk is om het infuus te vervangen, piept dat ding zo een half uur door. In een mum van tijd is de hele kamer wakker. Waarom laten we dat alarm niet bij de verpleegkundige afgaan - dus op ­afstand?"

Nog meer suggesties: veel artsen en verpleegkundigen lopen nu nog met klompen door de gangen, met als gevolg een klossend geluid. Vervang ze in de nacht door 'zachte schoenen'. Geef de plaspillen vroeger op de avond en zet - als het kan - het vochtinfuus om tien uur 's avonds uit." Dat scheelt een volle blaas in bed.

En dan? Ja, dat is de vraag. "Het probleem is: we weten niet of dit alles gaat leiden tot betere slaap. De ziekte en kortademigheid spelen ook een rol bij de gebroken nachten. We zijn er nog niet. Dat moet allemaal worden onderzocht. Laten we beginnen met het stilstaan bij het gegeven dat wat wij artsen en verpleegkundigen vanzelfsprekend vinden, dat lang niet altijd voor de patiënt is."

70%

70 procent van de patiënten wordt wakker gemaakt.