Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Drugs en incidenten in tbs-kliniek Almere leiden tot onrust

Tbs-klinieken Drugshandel, groot personeelsverloop en patiënten die elkaar slaan: de tbs-kliniek in Almere kwam in actie tegen „onveilige situaties”. Ten koste van het behandelen.

Elke ochtend draait het slot driemaal om. De tbs-patiënten van de Oostvaarderskliniek in Almere mogen hun kamer uit. Ze volgen muziektherapie, maken meubels in de houtwerkplaats à twee euro per uur.

Maar op maandag 26 maart ontvangen ze een brief van de directie. Onderwerp: „Onveilige situaties”. In de brief staat dat ze die dag worden ingesloten op hun kamer. Dat er in de kliniek de afgelopen periode „meerdere situaties” zijn geweest waarin patiënten door medepatiënten zijn „bedreigd en/of geslagen” en dat de directie zich „ernstige zorgen” maakt omdat ze ziet „dat de veiligheid van de kliniek hieronder lijdt”.

Om inzicht te krijgen in de situatie gaat het personeel, sociotherapeuten, met alle patiënten individueel praten. De patiënten blijven op hun kamer om te waarborgen dat ze zonder invloed van anderen „persoonlijk en veilig” hun verhaal kunnen doen. „Pas wanneer wij een goede inschatting van de veiligheid kunnen maken”, meldt de brief, „zullen de vrijheden weer kunnen worden uitgebreid”.

Openstellen

Nog gevoeliger dan de sfeer in een voetbalstadion is die op een afdeling van terbeschikkinggestelden (tbs). Mensen die een zwaar delict hebben gepleegd en lijden aan een psychische ziekte of stoornis – veelal gefrustreerd, soms gewelddadig – moeten zich openstellen in een groep. Ze delen de woonkamer met zo’n tien medepatiënten. Een team van sociotherapeuten onder leiding van een hoofdbehandelaar observeert en corrigeert hun gedrag. Soms is de sfeer prima en brengt het therapeutisch klimaat het beste in hen naar boven. Maar soms ook gaat het mis.

Vorige week stuurde de patiëntenraad van de Oostvaarderskliniek een brief terug aan de directie. Een alarmerende brief waarin staat dat ook de patiënten de afgelopen maanden „zorgelijke en onveilige situaties” in de kliniek hebben ervaren. Het personeel zou vaak „geen grip” op hen hebben, het ziekteverzuim en verloop onder behandelaars zou hoog zijn en personeel zou de regels niet altijd op alle patiënten eerlijk toepassen. Patiënten zijn bovendien gefrustreerd over de vele extra veiligheidsmaatregelen die de laatste tijd zijn ingevoerd. Ook zou onder het personeel een „angstcultuur” heersen, problemen zouden ze durven bespreken met patiënten noch directie.

Zorgelijk, schrijft de patiëntenraad, is daarnaast de recente toename van drugshandel en -gebruik in de kliniek. Het is volgens de raad oorzaak van de recente vechtpartijen en een steekpartij. En de gesprekken die de behandelaars daarop met alle patiënten individueel wilden voerden, op 26 maart, hebben juist averechts gewerkt. Behandelaars zouden in de groep hebben gezegd dat sommigen patiënten wel hebben gepraat en anderen niet. „Lees: het verklikken van medepatiënten.” Het heeft volgens de patiëntenraad geleid tot een onveilige sfeer „waarbij de praters moeten vrezen voor eventuele repercussies van andere patiënten”.

Lees ook: Flink meer geweld tegen personeel gevangenissen

Wat precies mis is met het leefklimaat in de Oostvaarderskliniek is van buitenaf moeilijk te beoordelen, zegt Jan-Jesse Lieftink, advocaat namens de patiëntenraad. Het recente conflict kan hij zich wel voorstellen: „Drugs in de kliniek leidt tot conflicten over betalingen maar ook over verlinken, snitchen. Een deel van de patiënten probeert af te kicken en wíl niet drugs aangeboden krijgen.”

Lieftink heeft de brief ook naar het ministerie van Justitie en Veiligheid gestuurd en naar de Inspectie. Want dat ook de kliniek zélf de veiligheid in de kliniek zorgelijk noemt, vindt hij een teken aan de wand. „Dat heb ik nog niet eerder meegemaakt.” In de brief vraagt hij de Inspectie een onderzoek te beginnen naar het klimaat in de Oostvaarderskliniek.

Reageren wil het ministerie nog niet, de directie van de kliniek evenmin. „We gaan nu eerst in gesprek met de patiëntenraad”, zegt de woordvoerder.

Personeelswisselingen

„Een aantal van de problemen speelt al langer”, zegt advocaat Job Knoester, voorzitter van de vereniging van tbs-advocaten, die de brief onderschrijft. „Er zijn afdelingen waar het fantastisch gaat, maar ook waar het misloopt. Vorig jaar is een hele afdeling ontmanteld, daar was het klimaat echt niet goed.” Grootste punt van zorg zijn volgens hem de vele personeelswisselingen. „Dat geeft onrust. Vooral bij mensen die nog maar kort in tbs zitten, die hebben structuur nodig. En dan helpt het niet als je als 53-jarige een keer horkerig doet en wordt gecorrigeerd door een 23-jarige die jou amper kent.”

Zorgen om het leefklimaat in tbs-klinieken zijn er al langer. In 2016 was De Woenselse Poort in Eindhoven aan de beurt. Media schreven over meldingen over zelfmoord, drugsgebruik, intimidatie, slecht toezicht en een angstcultuur. De Inspectie deed onderzoek en onderschreef de problemen. Ze constateerde een „onveilig leef- en werkklimaat” – dat is inmiddels verbeterd. En vorige week bleek uit een concept-rapport van de Inspectie dat ook in tbs-kliniek De Kijvelanden in Poortugaal het leefklimaat „onder druk” staat. Aanleiding: een steekincident in februari 2017 waarbij een 25-jarige sociotherapeut overleed.

De taak van een tbs-kliniek – Nederland telt er zeven – is niet eenvoudig. Een kliniek moet enerzijds patiënten behandelen en voorbereiden op een terugkeer in de samenleving. Dat vereist wederzijds vertrouwen en een geleidelijke opbouw van vrijheden. Anderzijds heeft de kliniek te maken met agressie en patiënten die niet behandeld willen worden en is continu toezicht en begrenzing van die vrijheden vereist. Behandelen en beveiligen zijn twee uitersten, constateert diezelfde Inspectie in haar rapporten. Ze zijn beiden even noodzakelijk, maar moeilijk verenigbaar.

De tegenstelling is het meest zichtbaar bij maatregelen tegen de invoer van drugs. Na berichtgeving in 2014 over de invoer van drugs en messen in tbs-kliniek De Rooyse Wissel in Venray is het arsenaal aan maatregelen overal sterk uitgebreid. In alle klinieken verrezen meer detectiepoortjes, meer urinecontroles, meer kamercontroles, meer drugshonden. Toch heeft elke kliniek er nog altijd mee te maken. Vooral patiënten die met verlof mogen, meer vrijheden genieten, zijn een risico. Ze smokkelen het mee in hun lichaam, over de muur, door een openstaand raam, desnoods via bezoekers of personeel.

Meer beveiligen, minder behandelen

En terwijl de druk op beveiligen toenam, nam die op behandelen af. Lees de inspectierapporten over de klinieken waar het mis ging en de kern is dezelfde: personeelstekort. Werken in een tbs-kliniek is zwaar en relatief laagbetaald en dat leidt tot een groot personeelsverloop. Met als gevolg dat klinieken deels werken met uitzendkrachten die problemen niet durven aankaarten bij de baas en de patiënten nauwelijks kennen, óók omdat ze veel tijd kwijt zijn met administratieve taken. E-mails sturen, dagrapportages maken.

Lees ook dit opiniestuk van twee tbs-advocaten: Tbs met einddatum zorgt voor minder tbs-weigeraars

„Ze zitten de hele dag te typen”, zegt een patiënt over de sociotherapeuten in het laatste patiëntenonderzoek van de Oostvaarderskliniek, bijgevoegd bij de brief die Lieftink stuurde aan de directie. Een groot deel van deze patiënten begrijpt niet waarom het personeel zoveel uren achter de computer zit. „Door de afwezigheid worden veel dingen gemist die op de groep spelen.”

Ook de vele personeelswisselingen, door de directie eveneens aangekaart in haar laatste jaarverslag, leidt tot irritatie onder patiënten. „Ik heb het bijgehouden”, zegt iemand in het patiëntonderzoek. „Er hebben hier het afgelopen jaar 41 medewerkers rondgelopen van uitzendbureaus. Je kunt de namen niet meer onthouden.”

Relatief veel personeel is jong en onervaren en reageert niet altijd adequaat op spanningen, zeggen de patiënten. „Er is meer lef en training nodig omdat zij nu vaak angstig zijn bij conflict.” Hierdoor wordt onnodig vaak „vanuit beveiliging” gehandeld. „Daar is wel begrip voor, maar het werkt niet motiverend in de behandeling.”

Met zijn dikke grijze muren stond de Oostvaarderskliniek onder patiënten al bekend als de meest strenge van alle tbs-klinieken. Nu is de kliniek volgens hen nóg strenger geworden. Bellen vanaf de kamer mag niet meer, inkomende telefoontjes moeten nu via personeel, bezoek ontvangen mag alleen nog met de deur op een kier, uit de kamers zijn alle spullen verwijderd die niet passen in de kast. De bouwlampen, opgehangen in het kader van de veiligheid, schijnen dwars door de gordijnen en verstoren de nachtrust. „De focus op veiligheid neemt steeds meer toe”, staat in het patiëntenonderzoek, „en dat heeft zijn weerslag op de sfeer op de afdeling”.