De EU gaat klokkenluiders beter beschermen met juridische en financiële ondersteuning
De Europese Unie gaat klokkenluiders beter beschermen tegen wraakzuchtige werkgevers. Om schandalen zoals de dieselfraude van Volkswagen of de belastingontwijking via Luxemburg eerder aan het licht te brengen, krijgen klokkenluiders recht op juridische en financiële steun. Dit moet voorkomen dat onthullers van misstanden kapot kunnen worden geprocedeerd door hun werkgevers.
De Europese Commissie presenteert later deze week de concrete maatregelen om de positie van klokkenluiders te verbeteren. The Guardian en de Süddeutsche Zeitung lichtten afgelopen week al een tipje van de sluier op. De maatregelen moeten in alle 28 EU-lidstaten gaan gelden, en dan niet alleen voor werknemers, maar ook voor zelfstandigen, stagiairs en vrijwilligers. Zo komt er een verbod voor werkgevers om klokkenluiders te ontslaan of voor straf een lagere functie te geven. Probeert een werkgever toch het onthullen van misstanden te frustreren, dan volgen straffen – wat voor straffen is nog onbekend. Want als potentiële klokkenluiders zich niet veilig genoeg voelen om hun nek uit te steken, heet het in het wetsvoorstel dat The Guardian inzag, komt menige misstand nooit aan het licht, ‘met ernstige schade aan het maatschappelijk belang’ als gevolg.
De klokkenluiderswet is een reactie op de lotgevallen van de Fransmannen Antoine Deltour en Raphaël Halet, twee voormalige accountants van PricewaterhouseCoopers (PwC) in Luxemburg. Deltour en Halet vormden het lek achter ‘LuxLeaks’, de journalistieke onthullingen uit 2014 over duizenden geheime afspraken waarmee de Luxemburgse fiscus multinationals jarenlang miljarden euro’s had helpen ontwijken, ten koste van de schatkisten van andere landen. De begunstigden waren meer dan driehonderd multinationals, onder wie Apple, Pepsi, Ikea, Amazon en Deutsche Bank. Dankzij de belastingfoefjes van PwC, goedgekeurd door de baas van de Luxemburgse fiscus, hoefden sommige bedrijven minder dan 1 procent belasting te betalen over hun wereldwijde winsten. De onthullingen waren extra pikant omdat de belastingafspraken stamden uit de tijd dat de huidige Europese Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker premier van Luxemburg was.
‘Was er al eerder goede bescherming van klokkenluiders geweest, dan had PwC me misschien nooit strafrechtelijk kunnen vervolgen’, zegt Deltour in reactie op de Europese klokkenluiderswet. Al vier jaar lang trekt Deltour noodgedwongen van beklaagdenbankje naar beklaagdenbankje. Vorig jaar veroordeelde het Hof in Luxemburg hem in hoger beroep nog tot zes maanden voorwaardelijke celstraf en een boete van 1.500 euro wegens diefstal, frauduleuze toegang tot de computersystemen van PwC en misbruik van de data van het accountantskantoor. Op 11 januari van dit jaar zette het Luxemburgse hooggerechtshof echter een streep door dit vonnis. Deltour had erkend en beschermd moeten worden als klokkenluider, oordeelde de rechter. Er hangt hem volgende maand nog wel een uitspraak in een hoger beroep boven het hoofd, wegens het vermeende stelen van cursusmateriaal van PwC. Deltour verwacht dat deze zaak met een sisser zal aflopen. Het Luxemburgse OM heeft al aangekondigd de zaak het liefst af te doen met een symbolische boete van 50 cent.
‘Ik heb geluk gehad omdat ik dankzij alle media-aandacht de steun kreeg van het publiek, politici en ngo’s’, aldus Deltour. ‘Zonder die steun zou ik erg kwetsbaar zijn geweest in de rechtszaal. Mijn advocaat had ik in mijn eentje nooit kunnen betalen. De meeste klokkenluiders moeten het doen zonder al die aandacht. Daarom is het broodnodig dat ze betere juridische bescherming krijgen.’
Spijt heeft Deltour nooit gehad, ondanks alle ellende die hij zich op de hals haalde met de LuxLeaks-onthullingen. ‘De risico’s zijn het waard geweest. Tien jaar geleden wist niemand van de geheime Luxemburgse belastingafspraken. Belastingontwijking is nu iets minder in nevelen gehuld dan voorheen.’ Wat natuurlijk niet wil zeggen dat multinationals na LuxLeaks als bij toverslag gestopt zijn met belasting ontwijken, voegt Deltour daar meteen aan toe. ‘Eén gemeenschappelijke vennootschapsbelasting voor alle EU-landen, zoals de Europese Commissie heeft voorgesteld, zou pas echt een stap in de goede richting zijn.’
Tegenwoordig werkt Deltour in Nancy als statisticus voor het Insee, het Franse equivalent van het CBS. ‘Ik had nog wel in de accountancy kunnen werken, maar ik wilde mijn geloofwaardigheid als accountant niet verliezen.’ Hij heeft af en toe nog wel contact met ex-collega’s bij PwC. ‘Privé bedanken sommige ex-collega’s me voor wat ik gedaan heb. Maar toen ik ze tijdens mijn laatste proces vroeg om voor me te getuigen, zeiden ze nee.’