Op Spitsbergen zijn ze lawinemoe

‘Mijn man hoorde een knak. Dat was de elektriciteitspaal die er aan ging.’ Hilde Fålun Strøm staat voor haar houten huis aan de voet van de Sukkertoppen (de Suikertop). De bijna 400 meter hoge berg waakt sinds mensenheugenis over de bewoners van Longyearbyen, als een natuurlijke beschermheer tegen de wind op het Noorse Spitsbergen.

Maar de besneeuwde berg is de laatste jaren veranderd in een vijand. Het begon drie jaar geleden op een zaterdagochtend, vertelt Fålun Strøm. Toen werd haar wijk opgeschrikt door de eerste lawine hier. De naar beneden denderende sneeuwmassa trok tientallen woningen van de grond. Allemaal kwamen die bedolven onder de sneeuw op andere plekken terecht. ‘Ik belde meteen het ziekenhuis voor hulp. Maar daar geloofden ze me eerst niet. Een lawine hier? Dat kan niet.’

De lawine eiste meteen twee levens: een man van in de 40 en een jong meisje. Begin vorig jaar verwoestte een nieuwe lawine een rij appartementen. Sindsdien is de stad onder constante lawinebewaking en moeten inwoners van het enige plaatsje op de eilandengroep nabij de Noordpool om de haverklap hun huis uit.

‘Het is overduidelijk dat de lawines het gevolg zijn van de verandering van het klimaat op Spitsbergen’, zegt sneeuwwetenschapper Alexander Prokop als hij zijn ijzers in de ijzige wand van Sukkertoppen zet. ‘De opwarming van de aarde is hier als op geen andere plek voelbaar.’

Nog steeds vriest het negen van de tien maanden op Spitsbergen – de temperatuur kan er 20 graden onder nul zijn. Toch komt het kwik de laatste jaren ook in de winter soms boven nul. In honderd jaar tijd, zegt Prokop, is de gemiddelde temperatuur met 4 tot 5 graden gestegen. Dat is meer dan het dubbele van de temperatuurstijging in bijvoorbeeld de Oostenrijkse Alpen, de plek waar Prokop opgroeide. De relatief hogere temperaturen hebben deels te maken met de locatie van Spitsbergen nabij het einde van de warme golfstroom. Ook speelt het smelten van het ijs in zee mee, zegt hij.

Een Arctische woestijn

De warmere lucht boven Spitsbergen heeft er in de eerste plaatst toe geleid dat de gemiddelde sneeuwval op de eilandengroep is toegenomen. Hoe warmer de lucht, hoe meer neerslag. De meeste sneeuw die je op de Sukkertoppen ziet, is door de wind van de hoogvlaktes hier naartoe geblazen, zegt Prokop. ‘Ze noemen deze plek ook wel een Arctische woestijn.’

Als een wit stuk behang bleef dat pak sneeuw altijd netjes aan de bergwand geplakt. Maar de laatste jaren komt de massa vaker in beweging doordat in de winter de temperatuur vaker schommelt. De sneeuwlaag smelt en vriest weer op, de wind blaast vervolgens weer nieuwe lagen sneeuw over die kwetsbare onderlaag. Dat leidt tot gevaarlijke situaties, zegt sneeuwexpert Prokop. ‘Zie de sneeuwmassa als een stuk glas. Als dat op één plek te zwaar onder druk komt en breekt , gaat het hele glas eraan. De gehele sneeuwpartij komt naar beneden.’

De mensen zijn lawinemoe

Om de bewoners voortaan op tijd te waarschuwen heeft Prokop afgelopen november in opdracht van de lokale overheid meerdere weerstations geïnstalleerd. Daarmee houdt hij zowel de samenstelling van de sneeuw in de gaten als de temperatuur en de luchtvochtigheid. Ook heeft hij voor de gemeente in kaart gebracht welk deel van de stad gevaar loopt en welk deel veilig is.

‘De mensen zijn vooral moe van de lawines’, zegt burgemeester Arild Olsen in het stadhuis. Hij heeft vorig jaar vijf keer bewoners in de gevarenzone moeten laten evacueren. De evacuaties treffen nu ongeveer tweehonderd inwoners, ongeveer een tiende van de bevolking in Longyearbyen. Uiteindelijk zal een deel van de gebouwen in de stad moeten worden verplaatst, zegt Olsen. Op een nieuw terrein wil de overheid huizen bouwen.

Als de zon onder is, start een bouwvakker zijn graafmachine bovenop de bergwand van de Sukkertoppen. Op de oorzaak van de ‘klimaatlawines’ hebben de bewoners zelf geen invloed. Ze kunnen alleen de gevolgen binnen de perken proberen te houden. Vandaar dat bouwvakkers de fundamenten leggen voor een door mensen gemaakte beschermmuur die Longyearbyen beschermt tegen de door de wind aangevoerde sneeuw.