OM waarschuwde Laatste Wil al eerder

Het leek allemaal soepel te lopen. Een week geleden had de Coöperatie Laatste Wil (CLW), de organisatie die dodelijke middelen wil verspreiden onder leden, nog goed nieuws. Kluisjes met biometrisch slot zouden binnenkort aan leden worden geleverd. Inkopers konden dodelijk poeder gaan bestellen voor de eerste duizend mensen. En voor de volgende groep leden werden al voorbereidingen getroffen.

Nu, een week later, is de toon ineens gealarmeerd. In een kort statement stelde het CLW-bestuur deze week dat „van strafbare handelingen geen sprake” is, er wordt „advies gevraagd” aan een advocaat en over de „verdere voortgang” wordt later meer bekendgemaakt.

Het korte statement is een reactie op de bekendmaking, woensdag, dat het Openbaar Ministerie (OM) een strafrechtelijk onderzoek start naar de CLW. Justitie onderzoekt of de organisatie zich schuldig maakt aan strafbare hulp bij zelfdoding, door de aankoop van dodelijke middelen te faciliteren.

Voor de CLW kan dat niet helemaal als een verrassing komen. Twee jaar geleden waarschuwde het OM de coöperatie achter de schermen al een keer.

Desondanks koos de CLW voor een agressieve tactiek in een wereld die vraagt om subtiliteit. Dat lijkt de organisatie nu op te breken.

Uit de schaduw

De schaduw is je beste vriend. Dat weet iedereen die mensen adviseert over manieren waarop het leven humaan beëindigd kan worden. In ons land werken zo’n zestig van zulke ‘levenseindebegeleiders’. Soms verwijzen zij naar het Vredige Pil-handboek, waarin buitenlandse adressen staan om euthanatica te kopen.

Het OM is daarvan op de hoogte. Door de jaren heen werden door hoge functionarissen van het OM gesprekken gevoerd met prominente levenseindebegeleiders, om een vinger aan de pols te houden in deze ongrijpbare wereld.

Die gesprekken waren een subtiele koorddans. Het OM gaf geen adviezen, maar maakte wel duidelijk waar de grenzen van de wet liggen.

Het zorgde voor een balans: de levenseindebegeleiders lijken zich nauwgezet te houden aan de wettelijke grens die het OM volgt. Advies geven en op openbare bronnen wijzen mag – ook als daarin adressen staan waar euthanatica te koop zijn. Maar mensen daadwerkelijk helpen bij de aanschaf daarvan is verboden.

In 2016 werd, zo bevestigt een OM-woordvoerder, ook een verkennend gesprek gevoerd met de Coöperatie Laatste Wil. Die organisatie wilde toen een ‘proeftuin’ starten waarin dodelijke middelen aan leden zouden worden verstrekt. De CLW hoopte dat het OM zou gedogen.

Een woordvoerder van het OM zegt over dat gesprek: „Wij hebben toen al aangegeven dat we de wet zouden handhaven. Wij gaan ervan uit dat een ieder die een ander behulpzaam is bij zelfdoding of hem daarvoor de middelen geeft, strafbaar handelt.”

Agressieve tactiek

Het OM was dus meteen gealarmeerd toen de coöperatie vorig jaar september in Nieuwsuur bekendmaakte een legaal verkrijgbaar ‘laatstewilmiddel’ te hebben gevonden dat verspreid zou gaan worden onder leden. Het gaat om een conserveermiddel dat bij groothandels te koop is.

De CLW dacht zo een juridische omweg te hebben gevonden en wilde blijkbaar niet mee in de subtiele dans die andere ‘levenseindebegeleiders’ met het OM uitvoeren.

Leden van de CLW zouden het middel op eigen titel kunnen kopen via een lokale inkoopgroep, opgezet door de coöperatie. De leden moesten beloven de CLW niet aansprakelijk te stellen, zo bleek uit de contracten die NRC publiceerde.

Lees ook over het onderzoek dat NRC deed naar het middel: Zo zacht is de dood niet met middel X

Dat de CLW de vondst van het nieuwe middel van de daken schreeuwde, zorgde voor een enorme toename van het aantal leden: van 3.400 naar ruim 20.000.

Het kleine wereldje van levenseindebegeleiders reageerde verbaasd op de agressieve tactiek. Ton Vink, levenseindecounselor uit Velp, zei tegen NRC: „Ze zoeken sensatie, dat vind ik niet de goede manier. Je moet zo’n initiatief van onderaf opbouwen.” Ouderenarts Bert Keizer, waarschuwde in zijn column in Trouw: „De Coöperatie is erin geslaagd de beste manier te vinden om het eigen initiatief de grond in te boren: overal gaan retteketetten dat je het hebt.”

De laatste weken groeide in hoog tempo de druk op de CLW. In februari ontstonden twijfels over de veiligheid van het ‘Middel X’. Dezelfde maand pleegde Ximena, een 19-jarig meisje dat leed aan een persoonlijkheidsstoornis, zelfdoding met een zelf aangeschaft middel. Haar ouders vinden dat de CLW te veel ruchtbaarheid heeft gegeven aan de eenvoudige verkrijgbaarheid van dodelijke middelen en riepen op tot actie tegen de coöperatie.

De minister riep het CLW-bestuur daarna op het matje. Tot een gesprek kwam het niet, omdat het OM deze week bekendmaakte te beginnen met strafrechtelijk onderzoek.