Was identiteit nu wel of geen lonend campagnethema?

Onverwacht dook hij op in de campagne van de VVD: Sinterklaas. Hij speelde de hoofdrol in een filmpje dat door de partij werd verspreid via sociale media. Op een oranje achtergrond, met rood-wit-blauwe-stroken, was de boodschap van de VVD duidelijk: „Je bent geen racist als je gezellig Sinterklaas viert.”

Het thema keerde deze campagne vaker terug: identiteit. Er waren spotjes, zoals die van de VVD, of het beruchte anti-islam spotje van de PVV. Er waren aanvaringen tussen D66 en Forum voor Democratie, over vermeend racistische uitspraken van die laatste partij. Landelijke partijen die meer voor een specifieke doelgroep dan voor een ideologie staan, braken door: Denk, 50Plus, Partij voor de Dieren.

Identiteit als campagnethema kan voor partijen dus positief uitpakken. Bovendien kan het tegen je werken als je er géén campagnethema van maakt. Dat denkt in elk geval SP-lijsttrekker in Rotterdam, Leo de Kleijn. Zijn partij verloor drie van de vijf zetels in de raad. „In Rotterdam ging de campagne over identiteit en integratie, wij hadden het meer over armoede en wonen. Daardoor kwamen we minder in beeld.”

In Amsterdam, waar de SP van vijf naar drie zetels ging, zegt wethouder Arjan Vliegenthart: „In de grote stad heb je de grote slag om de identiteitspolitiek en dan hebben wij het altijd lastig met onze sociaal-economische thema’s.”

GroenLinks had minder last

Bij GroenLinks hadden ze minder last van de nadruk op identiteit, zegt campagneleider Wijnand Duyvendak. Volgens hem was GroenLinks deze campagne succesvol door met een eigen verhaal te komen, over klimaat, zorg en wonen. Al begon Jesse Klaver in het slotdebat wel over de dividendbelasting.

Het CDA trok tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen vooral de aandacht met een pleidooi voor het opnemen van het Wilhelmus in het schoolprogramma. Bij de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen kozen de christen-democraten er juist heel bewust voor in te zetten op veiligheid, zegt campagneleider Nelleke Weltevrede. Dat bleek bijvoorbeeld in het filmpje dat de partij maakte over partijleider Sybrand Buma die één dagje van baan ruilde met de Tubbergse lijsttrekker Tonny Busscher. In de Twentse gemeente hoefde Buma zijn fiets niet op slot te zetten. „Maak uw dorp of stad net zo veilig en vriendelijk als Tubbergen”, was de boodschap.

Een eerste indicatie dat deze keuze niet zo gek was, is er al – los van de zege van het CDA in Tubbergen (61 procent van de stemmen). Onderzoeksbureau Ipsos peilde in opdracht van de NOS onder ruim 3.200 stemmers welk thema voor hen doorslaggevend was. Vaakst genoemd: veiligheid, zorg en wonen. Minder belangrijk: cultuur en immigratie en integratie.

Lees ook dit gesprek met vier partijvoorzitters over thema's bij de raadsverkiezingen: ‘Er zijn andere zorgen dan identiteit’

Cowboys en indianen

Richtte verliezer D66 zich in de campagne op ‘identiteitspolitiek’? De strijd tegen de PVV en Forum voor Democratie was een terugkerend thema. Maar campagneleider Sjoerd Sjoerdsma denkt bij identiteitspolitiek toch vooral aan „Sinterklaas en cowboys en indianen”. En daar geeft de partij minder om. Wat D66 volgens hem beoogde was het tegengaan van discriminatie en uitsluiting. „Dat zijn reële zorgen, en dat thema zit echt in ons DNA.”

Of de confrontatie met populistisch rechts uiteindelijk een verstandige keuze was? Sjoerdsma vond het „ingewikkeld” dat de partij zoveel „tegenwind” ondervond in de strijd met Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet. „Kennelijk wordt de strijd tegen discriminatie gezien als campagnetrucje.”

Voor de PvdA, dat wederom verkiezingen verloor, was het een dilemma, zei partijvoorzitter Nelleke Vedelaar donderdagochtend. Liever had de partij zich strikt gericht op sociaal-economische thema’s. „Maar de emotie bij onze partijleider [Lodewijk Asscher, red.] over het anti-islam filmpje van de PVV kwam uit de tenen.”

Het CDA richtte zich liever op de lokale thema’s, zegt Weltevrede. Al na het eerste debat in Amsterdam, dat ontaardde in een schreeuwpartij tussen de partijleiders, kreeg de partij berichten van hun „groene jassen”: „Het gaat niet over de thema’s die lokaal spelen.”