Last van muizen? Door ze voedsel en veilig onderdak te geven, kun je ze al na 20 generaties als huisdier houden
In een leegstaande boerenschuur in het Zwitserse dorpje Illnau leeft een opmerkelijke groep wilde muizen. De diertjes zijn nauwelijks meer schuw, hebben witte vlekjes en een korter snuitje dat hun in het wild levende soortgenoten. Het gevolg van amper twintig muizengeneraties lang de diertjes voedsel en veilig onderdak geven, en diepzinnig bewijs dat dieren ook zonder veel bemoeienis van de mens tam kunnen worden, stellen biologen.
De afgelopen vijftien jaar verzorgden bioloog Madeleine Geiger van de Universiteit van Zürich en haar collega's de muizen, door de schuur te bezoeken en voedsel voor ze achter te laten. Katten, vossen of andere wilde dieren konden de oude schaapsschuur niet in. Het gevolg: al snel begonnen de muizen dezelfde veranderingen te ondergaan als de kat, de hond, het varken en het konijn vóór hen. Ze werden mak, maar ook gevlekt en 'baby-achtiger'. Wie muizen in huis heeft - en geen kat - moet met wat geduld ongeveer dezelfde veranderingen kunnen waarnemen, verwacht Geiger.
Een diepzinnige ontdekking, zegt evolutiebioloog Rutger Vos van Naturalis, niet betrokken bij het experiment. Geiger selecteerde de dieren immers niet actief op hun snoezige korte neusjes; die ontstonden helemaal vanzelf. 'Vanouds hadden we het beeld: domesticatie was het moment waarop onze voorouders een dier in huis haalden en actief gingen selecteren op tamheid of schattigheid', zegt Vos. 'Maar hieraan zie je dat domesticatie eerder een symbiotisch, natuurlijk proces is, dat vanzelf optreedt als dieren minder stress ervaren.'
Stresshormoon
Als dieren in een veilige omgeving komen, raakt hun stresssysteem van generatie op generatie minder scherp afgesteld, stelt Geiger in vakblad Royal Society Open Science. Dat is een kleine biologische verandering met grote gevolgen: de stresshormoon producerende bijnieren ontstaan namelijk toevallig uit hetzelfde stukje embryo dat ook gaat over zaken als snuitgrootte, vachtkleur en kraakbeen in de oren. 'De witte vlek op de keel van je kat is een typische plek voor depigmentatie door afwezigheid van deze cellen', zegt Vos.
De Zwitserse proef sluit aan bij eerdere studies, zegt Vos. In een beroemde reeks experimenten in het midden van de vorige eeuw temde de Russische geneticus Dmitry Belyaev wilde vossen door van elke generatie steeds de tamste dieren door te fokken. Al snel werden de vossen niet alleen zachtaardiger; ze kregen ook witte vlekken, een korte snuit, hangoren en een krullende staart, allemaal tekenen van huisdierwording. 'Het is niet zo dat er één domesticatie-gen is', zegt Vos. 'Eerder een heel palet. En de basis voor domesticatie is in allerlei soorten aanwezig.'
Geiger denkt wel dat er onder de muizen zelfselectie zal hebben plaatsgevonden. 'De schuwste exemplaren zijn de schuur waarschijnlijk ontvlucht', meldt ze per e-mail. 'Alleen de minst bange muizen zullen zijn gebleven, wat de selectie op tamheid op gang heeft gebracht.'
De schuwste exemplaren zijn de schuur waarschijnlijk ontvlucht, wat de selectie op tamheid op gang heeft gebracht