Keiharde Brexit lijkt van de baan door nieuw akkoord
Op papier lijkt het een van de makkelijkste onderdelen van het hele brexit-proces: de overgangsperiode na het onvermijdelijke Britse vertrek uit de EU op 29 maart volgend jaar. Toch was er vandaag een enorme opluchting te bespeuren in Brussel toen EU-hoofdonderhandelaar Michel Barnier en de Britse brexit-minister David Davis met een niet eerder vertoonde broederlijkheid bekendmaakten dat ze een akkoord hadden bereikt over die overgangsperiode.
'Een beslissende stap', zeiden ze allebei, nog net niet in koor. Al zit er soms nog steeds wel een wereld van verschil in de woordkeuze van Londen en Brussel: waar de EU-27 het steeds heeft over een 'overgangsperiode', gebruikt Davis hardnekkig het woord 'implementatieperiode'. Dat heeft immers een veel positievere bijklank: het is een periode waarin de Britten de basis willen leggen voor een glorieuze toekomst buiten de EU.
Het Britse tegenstribbelen van de afgelopen maanden tegen de EU-voorwaarden voor die overbrugging na de brexit-datum is grotendeels verdwenen. Op de hoofdpunten heeft de EU-27 haar zin gekregen: de periode eindigt op 31 december 2020, precies de laatste dag van de huidige EU-begrotingsperiode.
Door dit akkoord is de kans op een chaotische, keiharde Brexit in maart 2019 een stuk kleiner geworden
Gedurende die 21 maanden blijft het Verenigd Koninkrijk 'virtueel' EU-lid. Het land blijft in de interne markt en moet alle nieuwe EU-wetgeving navolgen, met één groot verschil: het mag niet meer meebeslissen in Brussel. Eind maart volgend jaar is het land niet meer vertegenwoordigd in de EU-instituties.
Door dit akkoord is de kans op een chaotische, keiharde Brexit in maart 2019 een stuk kleiner geworden. De afgelopen maanden had Barnier gewaarschuwd dat de EU niet meewerkt aan totstandkoming van een overgangsperiode als het Britse tegengestribbel zou aanhouden. De overeenkomst van vandaag maakt aan die onzekerheid een einde.
Tegemoetkomingen
Op een paar punten is Brussel tegemoetgekomen aan Britse wensen. Zo komt er een 'good faith'-ofwel 'goed vertrouwen'-clausule, waarin de EU belooft niet stiekem wetgeving aan te nemen die het VK zou kunnen benadelen. Verder worden de Britten geraadpleegd als er wordt onderhandeld over nieuwe visquota. Aan die quota verandert sowieso niets tijdens de overgangsperiode.
Londen krijgt een tijdelijke 'opt-out' voor EU-beslissingen op het gebied van buitenlandbeleid. Dat betekent dat de Britten zich kunnen distantiëren van besluiten waarvan ze vinden dat ze indruisen tegen hun eigen nationale (veiligheids)belangen.
De kwestie-Ierland hangt nog steeds als een loden kogel aan de brexit-enkels
Ook gunt de EU het Verenigd Koninkrijk meer armslag op het gebied van onderhandelingen met andere landen over toekomstige vrijhandelsakkoorden. Als de Britten straks worden weggegumd uit alle internationale EU-akkoorden (Barnier zei dat het er 750 zijn) moeten ze die overeenkomsten immers zelf sluiten, een heidens karwei. Dergelijke onderhandelingen mogen de Britten al tijdens de overgangsfase voeren en zelfs met handtekeningen bezegelen, al mogen ze pas van kracht worden vanaf 2021.
De EU heeft haar zin gekregen op het principiële punt van de burgerrechten. EU-burgers die zich tijdens de overgangsperiode in het VK vestigen, krijgen dezelfde rechten als degenen die er al wonen. Londen wilde daar in eerste instantie onderscheid in aanbrengen.
Scheidingsakte
Behalve over de overgangsperiode hebben Brussel en Londen ook overeenstemming bereikt over veel onderdelen van de 120 pagina's tellende 'scheidingsakte', zoals de burgerrechten na de overgangsperiode en de financiële afwikkeling. Dat akkoord moet komend najaar helemaal beklonken zijn, wil het nog op tijd geratificeerd raken voor de brexit-dag van volgend jaar.
Barnier liet een deel van de tekst op een scherm projecteren, waarbij hij met enige trots wees op de vele passages die groen waren gemarkeerd: over die tekst waren beide partijen er al uit.
Ierland
Dat laat onverlet dat de kwestie-Ierland nog steeds als een loden kogel aan de brexit-enkels hangt. Eind vorige maand presenteerde Barnier een soort 'vangnet'-clausule, die erop neerkwam dat Noord-Ierland lid zou blijven van de Europese douane-unie. Een andere manier om straks slagbomen te voorkomen aan de grens tussen Ierland en Noord-Ierland is tot op heden niet bedacht.
Als het zo ver komt, krijgt Noord-Ierland een speciale status en verschijnt er een nieuwe handelsgrens in de Ierse Zee, tussen het Ierse eiland en Groot-Brittannië. Premier May verwierp deze optie meteen: ze zei dat 'geen enkele Britse premier daarmee akkoord zal gaan'.
Nu heeft Londen toch ingestemd met het juridische vastleggen van deze nood-clausule, al is de formulering iets afgezwakt. De hoop is nog steeds dat de Britse regering met een oplossing komt die én een harde grens voorkomt én de territoriale eenheid van het Verenigd Koninkrijk in stand houdt. Tot nu toe heeft niemand die puzzel opgelost.
Een 'beslissende stap' dus, maar, waarschuwde Barnier: "Het is nog steeds maar een stap. We hebben nog een lange weg te gaan."
Lees ook: 'May is ongeschikt voor de Brexit'
Nick Clegg, oud-vicepremier en voormalig leider van de Liberaal Democraten, kent Theresa May nog uit zijn tijd als minister. "Het is geen slecht persoon, zeker niet. Maar ze mist het karakter, de politieke slimheid om het land door dit immens ingewikkelde proces te navigeren."