De mail die we hadden gehoopt dat nooit zou komen

Dat gebeurt niet vaak, dat je zo'n ingewikkelde constructie in het wild, en dan ook nog eens in spreektaal hoort. Hij roept herinneringen op aan de beruchte 'koningsliedzin' uit 2013, 'De dag die je wist dat zou komen is eindelijk hier,' waar indertijd veel speelse varianten op in omloop waren ('de wraking, de gif, de reactie' en zelfs 'het arrest,' 'die je wist dat zou komen.'

De zin van Remarque is niet helemaal hetzelfde, maar wat het meest opvalt is dat het woordje 'die' aan het begin van de bijzin qua betekenis thuishoort in de ingebedde bijzin 'te zullen ontvangen.' Het gaat er immers om dat hij had gehoopt dat hij die (mail) nooit zou ontvangen. In taalkundige termen: 'die' is 'geëxtraheerd' uit de bijzin. Je kunt die extractie zelfs nog uitbreiden: ik kan het hebben over 'de mail die Remarque zei gehoopt te hebben nooit te zullen ontvangen.'

Het zou kunnen dat Remarque de constructie nog opzettelijk gebruikt, als zo'n speelse variant van de koningsliedzin. Maar dat zou de aardigheid er een beetje vanaf halen. Dergelijke taalbouwsels zouden niet alleen voor de grap gebruikt moeten worden. Er is niets mis mee, en de betekenis is ook al volstrekt helder. Ik heb de extractie niet voor niets afgelopen december genomineerd als Grammaticale Structuur van het Decennium.

Lees ook

Peter-Arno Coppen wijdde nog een tweede column aan deze ene zin: Philippe Remarque bouwde een zin van een duizelingwekkende complexiteit. 

In de rubriek 'Taal' helderen Peter-Arno Coppen en Ton den Boon grammaticale geschillen, etymologische enigma's en andere taaltwijfels voor u op. Zelf een taalvraag stellen? Mail naar p.a.coppen@let.ru.nl.