Prinses Margriet: Ik groeide op in een wereld waarin niets vanzelfsprekend was

Prinses Margriet laat zich zelden interviewen. Bij hoge uitzondering heeft zij daarvan nu af willen wijken. Deze maand ontving de prinses onze verslaggever Fred Lammers voor een lang gesprek op Huis Het Loo in Apeldoorn. Het werd een interview, waarin heel persoonlijke zaken aan de orde kwamen als: het geloof; de moeilijke eerste na-oorlogse jaren; de verhouding van de prinses tot haar grootmoeder, koningin Wilhelmina; het doemdenken; de opvoeding van haar kinderen; het ouder worden en haar banden met haar geboorteland Canada. Dit alles naar aanleiding van het feit, dat het eerste nummer van Trouw veertig jaar geleden verscheen bij de geboorte van de derde dochter van prinses Juliana en prins Bernhard. Prinses Margriet stond zodoende figuurlijk aan de wieg van Trouw. Het is een relatie die, naar zij zelf zegt, een heel speciale band schept met deze krant.

Een regenachtige januari-dag in 1983. De storm zwiept de kale bomen in het park van Het Loo onstuimig heen en weer en jaagt de plesbuien, die met kleine tussenpozen vallen, tegen de grote ramen van het huis in de Apeldoornse bossen, waarin het gezin van prinses Margriet woont. Een van de teckeltjes van de familie keert verregend terug van een wandeling.

Binnen rinkelt een telefoon. Prinses Margriet is nog kort in bespreking met haar secretaris. Zo kort na terugkeer van de wintersport valt er heel wat te regelen. De tijd heeft ook wat binnengekomen post niet stilgestaan.

Na zo'n paar onbezorgde weken Thumersbach is het wel weer even wennen aan het leven van alle dag vol verplichtingen en uitnodigingen voor gebeurtenissen, die vaak nog ver in het verschiet liggen. Aan het "even Maastricht" of "een uurtje Amsterdam" zit meer vast dan ervoor te zorgen daar op de afgesproken tijd present te zijn. "Als je niet oppast word je geleefd door je agenda", vindt mr. Pieter van Vollenhoven, die alvorens op pad te gaan zijn vrouw even goeiendag komt zeggen. Nu staat voor de prinses een gesprek naar aanleiding van het veertigjarig jubileum van Trouw op de agenda. Vandaar dat de moeilijke periode, waarin onze krant ontstond, het eerst ter sprake komt. De oorlogsjaren interesseren de prinses Margriet sterk, al heeft zij aan die tijd nauwelijks persoonlijke herinneringen.

Oorlogskind

Veertig jaar zijn betekent in de oorlog te zijn geboren. Je draagt het etiket van oorlogskind, maar hebt toch de Duitse bezetting niet bewust ervaren. Daar komt voor prinses Margriet nog bij, dat zij haar prille jeugd in Canada doorbracht, ver van het bezette Nederland.

"Onze generatie heeft de oorlog weliswaar niet bewust meegemaakt, maar als je, zoals ik, in 1943 bent geboren, heb je wel herinneringen aan de periode vlak na de oorlog. Ik ben opgegroeid in een tijd, dat de naweeën van de oorlog duidelijk aanwezig waren. De incomplete gezinnen, waarmee je werd geconfronteerd. Er was nauwelijks iemand, die leed bespaard was gebleven. Die eerste 4 mei-herdenkingen maakten op ons kinderen diepe indruk."

"Bijna iedereen had mensen in de naaste omgeving, die waren omgekomen en wat hongerlijden betekent, had ook vrijwel iedereen ondervonden. De gevolgen van de oorlog waren heel tastbaar. Ik herinner me ook puinhopen in Den Haag en Rotterdam. Het heeft naar mijn idee heel lang geduurd voor die waren opgeruimd. Er was eigenlijk niets in die eerste na-oorlogse tijd."

Droomwensen

"Kleren en eten waren schaars. Speelgoed was er ook nauwelijks, daarom verlangde ik daar ook niet echt naar. Natuurlijk had je droomwensen, maar die heeft elk kind. Als je nu ziet wat een keus kinderen tegenwoordig allemaal aan speelgoed hebben! In onze jeugd leefden we, denk ik, meer in een fantasiewereld. Gelukkig zijn er nu ook kinderen, die deze kunst verstaan. Het fascineert me altijd weer als ik zoiets zie: kinderen, die zich met een stok of een paar stenen urenlang kunnen amuseren, daarbij hele verhalen fantaserend. Ik geloof, dat veel kinderen, die mogelijkheid in wezen in zich hebben. Mensen moeten niet alles aangereikt krijgen. Er moet ook iets oorspronkelijks uit jezelf komen."

In de oorlog te zijn geboren geeft een mens een bepaalde achtergrond. Prinses Margriet knikt. "Ik ben opgegroeid in een wereld waarin niets vanzelfsprekend was. Het heeft me iets meegegeven wat ik nooit meer kwijt raak. Zoals bijvoorbeeld je houding ten opzichte van eten. Wij gooien eten niet zo maar weg."

"Dat proberen wij ook op onze kinderen over te brengen. Zo moeilijk is dat niet in deze tijd. Op school worden kinderen tegenwoordig heel nadrukkelijk geconfronteerd met de honger in de wereld, zodat je op een eigentijdse manier kunt vertalen dat eten niet iets vanzelfsprekend is."

Over de oorlog praten met je kinderen. "Het is heel belangrijk dat die tijd niet in de vergetelheid raakt. Ik vind het zinvol om over de oorlog te praten en krijg van de kinderen daar ook respons op."

Grens

Prinses Margriet is deze maand veertig jaar geworden. Het was een grens, die zij zonder veel emotie is gepasseerd. "Het leven begint bij de veertig, wordt er gezegd. Dat is net zo'n uitdrukking als Abraham hebben gezien als je vijftig wordt. Voor mij is het gewoon een verjaardag als alle andere. Ik ga rustig door. Maar misschien is het wel zo, dat je nu iets meer terugkijkt: dat je jezelf meer afvraagt waarmee je bezig bent in het leven. Je bent op deze leeftijd zo'n twintig jaar bewust verantwoordelijk voor wat je hebt gedaan of niet gedaan."

Heeft de prinses het gevoel door de jaren heen levenswijzer te zijn geworden? "Dat zou ik zo niet willen zeggen. Mijn ouders hebben me al jong bijgebracht bewust te leven, jezelf steeds rekenschap te geven van alles wat je doet. Wat ik wel merk, is dat je je op deze leeftijd minder snel opwindt over dingen. Je hebt wat rondgekeken in de wereld en het een en ander meegemaakt. Je gaat gebeurtenissen herkennen. Hoe langer hoe meer kom ik tot de conclusie, dat het leven wordt gekenmerkt door een herhalingseffect. Dingen doen zich steeds in andere vorm voor, je moet dat proberen te herkennen. Dat  geldt niet alleen in het persoonlijk leven. Je ziet het door de hele maatschappij heen, dat zich zaken herhalen. Het is belangrijk daaraan aandacht te schenken. Je moet kijken naar het verleden, daar perspectief in proberen te zien voor de toekomst."

De generatie die nu, zoals prinses Margriet, veertig wordt, groeide op in een periode, die moeilijk was. De crisistijd van voor de oorlog maakte ze net niet mee, wel de hoogconjunctuur, die volgde op de magere na-oorlogse jaren. Nu zitten we midden in de economische teruggang. Prinses Margriet voelt zich bij de problematiek, die ermee gepaard gaat, nauw betrokken. Zij laat zich echter niet leiden door pessimisme.

Golfbeweging

"Door de hele geschiedenis heen is het zo geweest, dat er een golfbeweging was. Als je dat voor ogen houdt, helpt dat om gewapend te zijn tegen wat er kan gaan gebeuren. Je bent er dan op voorbereid. Mijn generatie kan, doordat ze iets van de nasleep van de oorlog heeft meegemaakt, de problemen wat gemakkelijker relativeren. Wij zijn opgegroeid in het kielzog van degenen, die Nederland hebben doen herrijzen. De generatie voor ons heeft in de oorlog vóóruit gekeken, zoals op het gebied van onderwijsvernieuwing en de politiek, wat ik op zich ontzettend knap vind. Zij hebben opgebouwd, hard gewerkt, wij komen er achteraan; een teruggang is voor ons, denk ik, makkelijker te accepteren."

In onze samenleving is de afgelopen veertig jaar enorm veel veranderd, ook op religieus gebied. De kerken worden, zo blijkt uit recente cijfers, steeds leger. Dat is echter maar één kant van de medaille. Lege kerken houden niet automatisch in, dat mensen onverschillig zijn geworden ten opzichte van de religie.
Prinses Margriet: "Ook hier geloof ik in een golfbeweging. Er vindt nu wel een algemene bewustwording plaats, ook op religieus gebied. Iedereen vult dat voor zichzelf in op zijn manier."

Huisgemeente

Als ik prinses Margriet vraag wat religie voor haar persoonlijk betekent antwoordt zij: "Heel veel. Religie is iets heel persoonlijks, voor mij is het erg belangrijk. Mijn man en ik zijn al jaren lid van een huisgemeente. Je stelt je in een huisgemeente minder vrijblijvend op dan in een bijbelkring. Een huisgemeente dient als aanvulling en ondersteuning van de kerk, waarbij je bent aangesloten. Het mag, vind ik, daarvoor niet in de plaats komen. Vandaar ook dat onze bijeenkomsten altijd door een predikant worden bijgewoond."

Prinses Margriet was als jong meisje al heel actief bezig met het geloof. Op Pinksteren 1960 deed zij als zeventienjarige in de Oude Kerk in Soest belijdenis bij ds. D.M. Jalink. Deze gaf haar als persoonlijke tekst de woorden uit Mattheus 28 vers 20 mee: "En zie. Ik ben met u al de dagen tot aan de voleinding der wereld".
Prinses Margriet: "Het is een zinvolle tekst voor een bevestiging, waar je zelf inhoud aan moet geven."

Vroeger hoorden een christelijke school, een christelijke partij en een christelijke krant bij het religieus zijn. Tegenwoordig zijn die zaken veel meer van de religie losgekoppeld. Hoe denkt prinses Margriet daarover?

De doorbraak

"Dat is in de oorlog al begonnen. We zijn toen buiten ons eigen gezichtsveld gaan kijken. Toen is de basis gelegd voor de oecumene, of zoals je het ook kunt benoemen: de doorbraak. Dat is een van de goede dingen van na de oorlog."

Prinses Margriet en mr. Pieter van Vollehoven hebben hun vier zoons, toen die daarvoor de leeftijd hadden, echter naar een christelijke school gestuurd. Was dat een bewuste keuze? Het antwoord is bevestigend. "Zoals u weet ben ik, evenmin als mijn zusters, naar een christelijke school gegaan. Mijn man ik vonden dat voor onze kinderen wél belangrijk, vooral voor de kleuter- en lagere school. Je zit dan als ouders en school op één lijn. Bij het middelbaar onderwijs speelt dat voor ons minder. Bij het zoeken naar een geschikte school voor het voortgezet onderwijs hebben we vooral gelet op welke onderwijs-inrichting het best bij het betrokken kind past. Je hoopt als ouders dat je een goede keuze hebt gedaan. De toekomst? Kinderen moeten uiteindelijk hun eigen weg zoeken in het leven. Je probeert hen daar het beste voor uit te rusten."

Veel mensen, je ziet het vooral in deze tijd, gooien hun opvoeding op een gegeven moment overboord, zeggen: daarvan zijn we nu los en slaan vervolgens totaal andere wegen in. Vraag is  of een mens zich helemaal los kan maken van het verleden.
Prinses Margriet: "Ik denk van niet. Wat je meekrijgt van huis uit, wat in je wordt geïnvesteerd, dat blijf je met je meedragen, of je wilt of niet."

Niet per se anders

"Je groeit als het goed is met je tijd mee, ook met veranderingen die zich voordoen. Opvallend is echter dat je op het ogenblik meer en meer merkt dat veel mensen terugkomen op het idee, dat je het per se anders moet doen dan je ouders het hebben gedaan."

Elke tijd heeft zijn specifieke problemen. Vaak hoor je dat het nu extra moeilijk is om kinderen op te voeden. Denkt prinses Margriet er ook zo over? "Ik kan me moeilijker tijden voorstellen om kinderen groot te brengen. Natuurlijk is het op het ogenblik niet gemakkelijk, maar als ik aan de oorlog denk, hoe de generatie van onze ouders moest opvoeden. Aan de ene kant mochten de kinderen toen net zo veel stelen als ze maar wilden, zolang het de vijand betrof. Dat is dan nog maar een klein voorbeeld. Ik heb de indruk dat de problemen die nu bij de opvoeding spelen sterk worden overdreven. Ik wil niet ontkennen, dat er grote vraagstukken zijn, negatieve invloeden, die onze kinderen op het ogenblik bedreigen. Het is belangrijk dat je er als ouder met je kind over praat. Gelukkig kan dat. Dat ouders veel meer met hun kinderen praten dan vroeger gebeurde is een van de verworvenheden van deze tijd. We verstoppen onze gevoelens veel minder."

Intensieve tijd

Bijna drie jaar geleden werd de zuster van prinses Margriet koningin. Heeft dat haar leven veranderd?

"Mijn leven is drukker geworden. Maar dat is iets dat ook met mijn leeftijd heeft te maken. Dit is een heel intensieve tijd. Je zit overal middenin, in werk, club, sportverenigingen, commissies, vrijwilligerswerk enz. Als je dan ook nog opgroeiende kinderen hebt, die je aandacht nodig hebben, nog meer dan je ze eigenlijk geeft, kun je wel zeggen: ik heb het druk."

Prinses Margriet is in Canada geboren in een ziekenhuis is Ottawa. Weliswaar werd die geboorteplek tijdelijk Nederlands grondgebied verklaard. De prinses kreeg daardoor de Nederlandse nationaliteit. Dat neemt echter niet weg, dat haar wieg ver van de Hollandse polders en Veluwse bossen stond.

De afgelopen jaren is prinses Margriet diverse keren naar Canada gereisd. Daarvan getuigen de souvenirs, die in een glazen vitrine in een van de kamers van Huis Het Loo staan uitgestald. "Ik voel een sterke band met dat land. Bij het ouder worden is dat gevoel sterker geworden. Je wilt terug naar de plek waar je ter wereld bent gekomen. Bij mijn trouwen kregen wij als huwelijksgeschenk een reis naar Canada aangeboden. Het was voor het eerst sinds mijn kleuterjaren dat ik er terugkeerde. Sindsdien zijn wij er regelmatig geweest. Ik voel mij er thuis. Het is het land van onze bevrijders. Bovendien wonen er ook veel Nederlanders. Dat speelt allemaal mee."

"De Canadezen zelf voelen zich op hun beurt nauw met Nederland verbonden. Wat mij in Canada zo aantrekt is de wijdheid van de natuur. Canada is een schitterend land."

Geen stadsmens

Prinses Margriet is bepaald geen stadsmens. "Ik heb nooit in een stad gewoond. De belangstelling voor de natuur heeft mijn grootmoeder, koningin Wilhelmina, mede op me overgebracht. Ik heb veel herinneringen aan haar, maar de meeste daarvan zijn toch verbonden met Het Loo. We gingen daar als kind veel logeren en zij nam ons met paard en wagen uit rijden in de bossen of organiseerde picknicks. Het is niet zo maar dat wij hier zijn gaan wonen. Ik ben nog steeds dankbaar dat dit mogelijk was. Het Loo is een stukje van mijn jeugd en met mijn leven verbonden gebleven. Het is altijd weer heerlijk er terug te komen."

Koningin Wilhelmina is een vrouw, die voortleeft in onze geschiedenis als een stoere onverzettelijke figuur. Hoe heeft haar kleindochter dat ervaren?

"Ik herinner me haar ook als een heel sterke persoonlijkheid, die ook aan haar kleinkinderen eisen stelde. Toen ik haar bewust meemaakte was zij al oud. Hoe jong ik ook was, toch heeft zij een grote rol in mijn leven gespeeld. Naar mijn gevoel is zij te vroeg gestorven. Er zijn dingen waarover ik graag met haar had willen praten, maar waaraan ik niet ben toegekomen."

"In de laatste jaren van haar leven hebben wij gelukkig veel met elkaar gesproken. Maar als tiener praat je toch over andere dingen, dan waarover je het later graag zou willen hebben. Juist omdat ik op Het Loo woon en mij steeds meer in de geschiedenis ga interesseren, mis ik de toetsing met haar."

Hobbies

Prinses Margriet leidt een druk leven met veel representatieve verplichtingen. Komt zij nog wel aan persoonlijke hobbies toe?

"Die schieten er helaas vaak bij in. Maar desondanks vind ik het belangrijk dat ik ze heb. Mijn hobbies wisselen. Ik doe aan diverse takken van sport en ook graag iets met bloemen in de tuin of bloemschikken. Als ik er echt zin in heb maak ik er soms ineens tijd voor vrij."

Pratend over haar jeugdjaren komt de vraag op wat de prilste herinnering is van de prinses. 

"Dat is heel moeilijk te zeggen. Je weet niet of je bepaalde dingen uit eigen herinnering hebt of van foto's en verhalen."

"Zo herinner ik me persoonlijk niets van mijn terugkeer naar Nederland in 1945, hoewel je zou zeggen, dat zo'n gebeuren toch grote indruk moet hebben gemaakt op een kind van tweeëneenhalf. Ik heb er later wel verhalen over gehoord. Wat ik me wel herinner is Soestdijk met een hele tuin vol kinderen. Dat moet in augustus 1945 zijn geweest. Ik herinner mij duidelijk een voorval van net na de oorlog, een droeviger gebeuren: de verdwijning van onze zwarte cocker spaniel, die we uit Canada hadden meegenomen naar Soestdijk. Hij was waarschijnlijk gestolen."

Positief denken

We leven in een tijd, waarin veel mensen erg somber als ze om zich heen kijken naar wat er in de wereld gebeurt op het gebied van luchtvervuiling, het gif in de grond en toenemende bewapening.

Zijn dat zaken die ook prinses Margriet naar de keel vliegen? Haar antwoord is vastberaden. "Ik wil de problemen, die spelen niet bagatelliseren, absoluut niet, maar ik geloof in de kracht van het positieve denken. Wij zijn er niet mee gebaat ons neer te leggen bij het doemdenken. Ik geloof, dat dit niet onze opdracht is als mens. Als je om je heen kijkt en ziet wat er allemaal gebeurt , benauwt het je wel, maar toch mag je je leven niet door angst laten regeren."

Als ik prinses Margriet vraag wat voor haar het belangrijkste is in het leven blijft zij in eerste instantie het antwoord schuldig. 

Als we er dieper op in gaan zegt zij: "Als veertig-jarige vind ik minder dingen belangrijk dan vroeger, wind ik mij ook iets minder op dan in het verleden. Het is belangrijk om bewust en positief te denken en een perspectief in het leven te zien. Dat en vele andere factoren geven voor mij zin aan het leven."

Prinses Margriet was op 17 februari 2018 aanwezig op het lezersfestival van Trouw in de drukkerij in Amsterdam. Lees hier meer.