Eind 2017 kwam het bureau Governance & Integrity nog tot de conclusie: benoembaar, maar die benoeming brengt wel een meer dan gemiddeld integriteitsrisico met zich mee. Waarna oud-burgemeester Luc Winants die kwalificatie ook nog eens opklopte tot 'een hoog, ernstig integriteitsrisico'.

Woensdag kwamen de hoogleraren Douwe Jan Elzinga en Arno Korsten met hun second opinion: 'Wij zien geen meer dan gemiddeld integriteitsrisico. Er zijn geen dwingende redenen van integriteit om de huidige benoeming van de wethouder nog te corrigeren. De gemeenteraad heeft gelijk gehad door hem niet weg te sturen.'

Het onderzoeksrapport van beide bestuurskundigen wijst op tal van fouten rond het integriteitsonderzoek naar de wethouder. Palmen is 'gescalpeerd' en 'op de moderne guillotine gelegd', zegt Korsten woensdagmiddag op het gemeentehuis in Brunssum. Hij spreekt ook van 'een inhumaan proces'.

'Een rode kaart'

Vooral oud-burgemeester Luc Winants krijgt ervan langs. Hij kon slecht overweg met de eigenzinnige wethouder, voedde het eerste integriteitsonderzoek met vooral belastende informatie en hield ontlastende informatie achter . Bovendien kreeg de wethouder geen kans om zich te verweren. Elzinga: 'Palmen werd aan een loden bal gelegd. Hij kreeg de mogelijkheid niet om dit te corrigeren.'

Ook de Limburgse commissaris van de koning Theo Bovens en minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren gingen volgens de onderzoekers in de fout. Op basis van de 'opgepluste' informatie die zij van Winants kregen ('ernstig integriteitsrisico') drongen beiden aan op het vertrek van de lokale bestuurder. Bovens had het over 'een rode kaart': aftreden. En Ollongren dreigde zelfs met een Haagse ingreep.

'De minister heeft wel erg vlug uit de heup geschoten', zegt Korsten. 'Ze had beter de kiezen op elkaar kunnen houden.'

Oppassen

Wat het onderzoek van beide professoren vooral duidelijk maakt, dat is dat het enorm oppassen geblazen is met het begrip integriteit en onderzoeken naar integriteitsrisico's. 'Want integriteit wordt ook vaak ingezet als politiek strijdmiddel', waarschuwen ze. Dat gevaar ligt vooral op de loer in zwak bestuurde gemeenten, waaronder ook Brunssum geschaard kan worden.

Gouverneur Bovens pochte begin november in een interview met de Volkskrant dat Limburg 'het strengste integriteitsbeleid van heel Nederland' heeft en dat 'alle 33 gemeenten in Limburg hun wethouders screenen'. Dat gebeurt in veel andere provincies niet eens. Maar nu blijkt dat het met die screening ook flink mis kan gaan.

Grof en onbehoorlijk

De integriteitstoets in opdracht van oud-burgemeester Winants ging om 'een geheime analyse waar niemand het fijne van af wist', aldus Elzinga en Korsten. De onderzoekers ontzenuwen in hun second opinion ook allerlei geruchten en berichten over mogelijke belangenverstrengeling.

Toch is de wethouder zeker niet vrij van smetten. Hij laat zich vaak grof en onbehoorlijk uit, communiceert slecht, opereert onprofessioneel en loopt als bestuurder vaak 'langs het ravijn'. Maar die kwalificaties hebben niets met integriteit te maken, aldus de onderzoekers.

Het is  'zeer onwenselijk'  indien burgemeesters alleen zouden kunnen beslissen over de vraag of een wethouder wel of niet kan worden benoemd. De onderzoekers pleiten voor een andere, wettelijk vastgelegde procedure, waarbij burgemeester en raad gezamenlijk de integriteitstoets uitvoeren.

'Een terrorist van de democratie'

Alleen in uiterste gevallen zou een burgemeester de minister van Binnenlandse Zaken kunnen verzoeken om hun benoeming te blokkeren. Volgens de bestuurskundigen zou de minister daartoe pas mogen overgaan na advies te hebben ingewonnen van deskundigen.

Oud-burgemeester Winants, die opstapte omdat hij met het aanblijven van Palmen 'niet langer kon instaan voor een integer bestuur', zegt in een reactie dat de onderzoekers wel erg met een juridische bril naar de integriteitsrisico's hebben gekeken. Hij ontkent dat hij ontlastende informatie heeft achtergehouden en blijft erbij dat aan Palmen een hoog integriteitsrisico kleeft.

Ook gouverneur Bovens vindt dat de onderzoekers de risico's teveel relativeren. 'Dat is niet wenselijk, niet opportuun en niet verstandig', aldus Bovens. Minister Ollongren wil niet reageren op het verwijt dat ze te snel uit de heup heeft geschoten. 'Het is nu allereerst aan de raad van Brunssum', laat ze weten. 'Zij hebben om dit tweede rapport gevraagd en op 6 maart gaat de raad hierover in debat.'

Wethouder Palmen zegt na afloop dat het rapport hem niks verbaast: 'Want ik heb niks fout gedaan.' In zijn wethouderskamer haalt hij wel fel uit naar oud-burgemeester Winants, die hij beschuldigt van een wetsovertreding door destijds geen extra raadsvergadering te willen uitschrijven. 'Hij is een terrorist van de democratie', aldus Palmen. 'Dat is een beladen woord, maar het schudt de mensen wakker. Ik vind het ondermijning van de democratie.'

Het is ongekend in de bestuurlijke geschiedenis van Nederland: een wethouder die door de minister wegens belangenverstrengeling wordt weggestuurd. Toch hangt dat lot boven het hoofd van Jo Palmen. Wie is deze even omstreden als geliefde bestuurder?

Moord op een drugsdealer, uzi's, hennepkwekerijen, bussen die met stenen worden bekogeld. En een burgemeester die zijn ambt neerlegt omdat een omstreden wethouder niet wil opstappen. Het lijken grotestadsproblemen, maar het is Brunssum, een Limburgs stadje met 28 duizend inwoners.

Minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken) grijpt ondanks een eerder dreigement niet in in Brunssum. Dat is de uitkomst van overleg tussen Ollongren, interim-burgemeester Gerd Leers, de opgestapte burgemeester Luc Winants en commissaris van de koning Theo Bovens.