Filmfestival Rotterdam van start met ‘Jimmie’, een film die je aan het denken zet

Wie de gevechtsvliegtuigen stuurden, die buiten beeld bombardementen uitvoeren, wordt de kijker niet verteld. Ook niet waar de strijd plaatsvindt. Scandinavië, Zweden waarschijnlijk. Blonde kinderen, er wordt Zweeds gesproken.

De camera zal steeds dichtbij de vierjarige Jimmie blijven en het verhaal vertellen vanuit zijn beleving. Geen weidse beelden van het landschap dus, maar alles zien en voelen in het hier en nu, vanuit Jimmies beperkte kijk op de wereld. Zijn moeder is gedeporteerd of vermoord en zijn vader, gespeeld door regisseur Jesper Ganslandt, zal ook snel verdwijnen. Waarna het jongetje door andere ouders op de schouders wordt genomen en moet vluchten. 

Het is misschien pijnlijk om te erkennen, maar de openingsfilm van het IFFR laat je de ervaringen van Syrische en Afrikaanse vluchtelingen toch weer anders beleven. Ook al scoor je hoog op de empathieschaal, voor witte Noord-Europeanen komt Jimmies beleving dichterbij dan de ervaringen die in de ­afgelopen jaren in zoveel andere films te zien waren. Vergelijk het maar met de recente documentaire ‘69 Minutes of 86 Days’ die de vlucht van een Syrisch gezin door de ogen van een drie­jarig meisje liet zien.

Toch was die omdraaiing niet het idee waarmee Ganslandt begon, vertelt de 39-jarige Zweedse filmmaker. “Mijn eigen zoon Hunter was vier geworden. Ik voelde de behoefte de wereld te zien door de ogen van een klein jongetje en die wereld samen te ontdekken. Zou ik echt in zijn wereld kunnen kijken? Zou ik kunnen zien en voelen als het kind dat ik zelf ooit was? Proberen vanuit een ander perspectief te kijken is belangrijk, denk ik, omdat het zo makkelijk is om je in je eigen kijk op de wereld vast te draaien. Ik hou ervan om in andere werelden te stappen. Daarom hou ik ook van games. Ik heb net ‘Zelda’ op de Nintendo gespeeld. Ik hou van ­games waarin je wordt gedwongen om lastige morele keuzes te maken.”

Toen u besloot dat u een film met uw zoon Hunter wilde maken, hoe hebt u hem dat voorgelegd? Hij is tenslotte nog maar vier.

“Ik begon met uitleggen wat ik doe. Hij houdt van tekenfilms, dus ik vertelde dat die gemaakt worden door mensen maar dat je die mensen nooit ziet. Dat vond-ie interessant. Wilde hij ook bij zo’n groep mensen horen die een film maken? Dat vond hij een leuk idee. Voor ons allebei was het een intrigerend idee. En een uitstekende kans om dichter bij elkaar te komen.”

Maar goed. Dan komt hij terecht in een burgeroorlog. Dat moet grote indruk hebben gemaakt. Ik hoorde dat hij tussen het filmen door vaak vroeg welke ­situaties echt waren en welke niet.

“In het begin was dat zo. Na een tijdje leerde hij wanneer we filmden en een verhaal vertelden en wanneer we terug waren in de realiteit. Geloof me, ik heb er alles aan gedaan om nare gevolgen te voorkomen.

“We begonnen een scène met gewoon een beetje in de situatie zijn, hem laten wennen aan een plek, zoekend naar de woorden die hij in zo’n ­situatie zou gebruiken. Proberen het ­leven in die situatie te vinden. Het hielp ook dat de crew altijd heel positief en luidruchtig reageerde als een scène klaar was. Dat vond hij geweldig. Als ik er nu met hem over praat, herinnert hij zich vooral dat we samen iets gemaakt hebben. Dat is wat het geheugen doet. De saaie en lastige dingen ­vergeet je.”

U maakt tot nu toe eigenlijk twee soorten films. Heel bedachte, geconstrueerde verhalen zoals ‘Beast of Burden’ met Harry Potter-acteur Daniel Radcliffe, met een tikkende klok en veel ­actie. En als een stream ofconsciousness, heel persoonlijke, impressionistische films zoals uw debuut ‘Falkenberg ­Farewell’ en nu Jimmie. Is dat uw ­gespleten geest?

“Mja, daar zeg je wat. Ik hou van beide. Maar ik moet zeggen dat Jimmie als een thuiskomen voelt. Die stijl van filmen bedoel ik, de kijker vanuit het personage de wereld laten beleven. Ik heb ­besloten dat ik zo wil blijven werken. Bij Beast of Burden hadden we zo weinig tijd en moest ik veel moeite doen om er mijn film van te maken. Het was trouwens Daniel die contact met me opnam. Hij had mijn film ‘The Ape’ ­gezien en wilde samen iets doen. Daar kon ik moeilijk nee op zeggen.”

Hoe waarschijnlijk is het dat Zweden in een burgeroorlog belandt?

“Weet je, die strijd kan me niet zoveel schelen. Het was gewoon een achtergrond bij dit verhaal. Aan de andere kant: het is niet zo lang geleden dat mensen in Europa alle kanten op moesten vluchten.

“Er is me tijdens het maken gead­viseerd om het niet al te nadrukkelijk over vluchtelingen te laten gaan. Om de film niet te politiek te maken. Omdat het ook een verhaal is over een jongetje, over de beleving van een kind. Ik voel me daar dubbel over, want de vergelijking is onvermijdelijk en ergens is de film ook een hommage aan de mensen die dit echt meemaken. Kun je je voorstellen: alles achterlaten en een ­levensgevaarlijke tocht maken naar een onbekend land, waarbij je onderweg mensen verliest? Bovendien stelt de film die ene, eveneens onvermijdelijke vraag: reageer je anders als je dit verhaal vanuit een vierjarig wit jongetje beleeft? Maar het zou mooi zijn als de film niet tot die vraag gereduceerd wordt.”

Om eerlijk te zijn: tijdens het kijken dacht ik vooral aan hoe mijn eigen zoon van vijf dit zou beleven. Dat was al pijnlijk genoeg. De wereldproblemen kwamen daarna.

“Dat vind ik een goeie noot om mee af te sluiten.”