Onbekende tekening van Vincent van Gogh ontdekt uit voorjaar 1886
Het komt niet vaak voor. Teio Meedendorp, onderzoeker van het Van Gogh Museum vertelt: 'Sinds de oeuvrecatalogus van 1970 zijn er slechts zestien werken aan Van Goghs oeuvre toegevoegd.' Toch denken mensen regelmatig dat ze een Van Gogh op zolder hebben gevonden: jaarlijks worden ongeveer tweehonderd werken door museumspecialisten bekeken.
En in 2013 was het raak, zo maakte het museum dinsdagochtend bekend. Het verzoek kwam dit keer van kunsthistoricus Fred Leeman, die tot 1997 hoofdconservator bij het Van Gogh Museum was. Als kunstadviseur stuitte hij op een mogelijke aankoop voor een echtpaar dat impressionistische kunst verzamelt. En dat leek wel een Van Gogh. De tekening toont de noordkant van de Parijse heuvel Montmartre. Op de voorgrond een steengroeve en bovenop de bekende molens.
Wat volgde, was het gebruikelijke kunsthistorische detectivewerk. Spitten, noemt Meedendorp dat. De secure administratie van Johanna van Gogh-Bonger (1862-1925) bood uitkomst. De vrouw van Vincents broer Theo handelde in de kunst van haar zwager. Zij noteerde in 1911 dat ze negen tekeningen en aquarellen naar Londen stuurde. Een Nederlandse verzamelaar kreeg ze daar op zicht.
In de lijst stond een vooralsnog onbekende tekening vermeld 'teekening Montmartre (begin fransche tijd)'. Die moest 550 gulden kosten. Meedendorp: 'Er stond een nummer bij, 123. We hebben de tekening uit de passe-partout gehaald.' En jawel, achterop stond 123. Van Gogh maakte de tekening in het vroege voorjaar van 1886, toen hij net in Parijs was.
Lees verder onder de foto.
De verzamelaar stuurde de tekening begin vorige eeuw retour uit Londen. Johanna van Gogh-Bonger verkocht deze in 1917 aan een Nederlandse familie. De tekening ging zo 'ondergronds', vertelt Meedendorp. 'In 1928 verscheen de eerste oeuvrecatalogus van Van Goghs werk. De tekening ontbreekt daarin en is nooit geëxposeerd.' Ook na de ontdekking in 2013 bleef het even stil. De nieuwe eigenaren besloten er geen ruchtbaarheid aan te geven.
Tentoonstelling
Daar komt nu verandering in. De collectie impressionistische kunst van John Fentener van Vlissingen en zijn vrouw Marine Comtesse de Pourtalés wordt de komende maanden getoond in Museum Singer Laren. En daarin hangt ook deze tekening van Van Gogh. Fentener van Vlissingen werd heel vermogend met onder andere de onlineverkoop van vliegtickets. Ook in het verzamelen blijkt dit echtpaar een goede hand te hebben. Mede dankzij het oplettende oog van Leeman, die de tentoonstelling samenstelde.
Naast de ontdekte tekening hangt een zusje: dezelfde afmetingen, dezelfde heuvel vanaf een andere plek. Deze tekening zit in de collectie van het Van Gogh Museum, maar er werd voorheen getwijfeld of het van de hand van Van Gogh was: 'Die arceringen en contouren, die lichtheid past niet zo bij Van Gogh.' Inmiddels neemt Meedendorp aan dat Van Gogh beide tekeningen maakte in de tijd dat hij figuurtekenen oefende in het atelier van kunstenaar Fernand Cormon (1845-1924). Dat verklaart de 'wat academische stijl'.
Vanaf dezelfde plek maakte Van Gogh ook schilderijen. 'Die maakte hij echt voor de verkoop, landelijke plaatjes.' Van Gogh koos een nostalgisch gezichtspunt. Montmartre was al minder onbedorven dan de tekeningen en schilderijen doen geloven. De molens waren niet meer in gebruik. Meedendorp: 'Je moet je voorstellen dat Van Gogh destijds met zijn rug naar gloednieuwe gebouwen van zes verdiepingen hoog stond.'
Impressionism & Beyond: A Wonderful Journey, Van Vlissingen Art Collection, Singer Laren, t/m 06/05.
