Wat is alt-right, waar komt het vandaan en wat is de aantrekkingskracht ervan?

Een klein maandje terug hingen aan de pilaren van de Hoge Brug in Maastricht plots A4'tjes met de tekst 'It's okay to be white'. Wie de papiertjes daar had opgehangen? Niemand had ook maar een begin van een vermoeden. Ook de nieuwssite 1Limburg stond voor een raadsel: 'Of de plakker daar nu racistische motieven mee had of niet is onduidelijk. Wel dat voorbijgangers het niet eens waren met die betekenis. Binnen een mum van tijd waren de plakkaten vakkundig aangepast met viltstift.'

Ondertussen klonk bij de Nederlandse afdeling van de site 4chan een stevige bulderlach. Missie geslaagd. Want dit was de bedoeling: linkse 'gutmenschen' tegen de schenen schoppen en verwarren met een tekst die het blank zijn viert. Afzender: Nederlands alt-right, een internetuniversum dat tot doel heeft om weldenkend Nederland op de kast te krijgen.

Op het eerste gezicht lijkt de actie vooral een flauwe puberstreek van internettrollen. Maar dat is een onderschatting van het ernstige karakter van alt-right. Want dit is wat alt-right in een notendop werkelijk inhoudt: bloedserieus racisme dat ironie en humor als glijmiddel gebruikt om pseudowetenschappelijke ideeën over blanke superioriteit het publieke debat binnen te loodsen.

Verhelderend licht

Drie net verschenen boeken werpen een verhelderend licht op de verschillen en overeenkomsten tussen klassiek extreemrechts en alt-right en proberen de ontstaansgeschiedenis en aantrekkingskracht van alt-right uit te pluizen. Vooral Making Sense of the Alt-Right van politicoloog George Hawley slaagt er goed in om de niet-ingewijde wegwijs te maken in de genealogie van alt-right, terwijl publicist Angela Nagle in haar boek Kill All Normies gedetailleerd uiteenzet hoe verstikkende identiteitspolitiek - van zowel links als rechts - een grote groep hoogopgeleide jongeren het radicale pad van alt-right opdreef.

Waar komt alt-right vandaan? Hoe groot is het? Wat streeft het na?

Om met de eerste vraag te beginnen: alt-right (afkorting van alternative right) is een Europees-Amerikaanse beweging die in de afgelopen tien jaar tot wasdom is gekomen op internetsites als 4chan, 8chan en reddit. Vanuit deze krochten bekokstooft alt-right haar beruchte massa-aanvallen op haar linkse vijanden op Twitter, Facebook en andere sites. Over de exacte omvang van de beweging valt niets definitiefs te zeggen, maar onbeduidend is ze zeker niet. In ieder geval niet sinds Donald Trump openlijk knipoogt naar de racistische grieven van alt-righters en op Twitter hun ideeën en terminologie helpt verspreiden.

Klassiek extreemrechts

Doel van alt-right: homogene etnostaten creëren waar blanke mensen lekker onder elkaar kunnen zijn. Vanwege dit laatste hebben sommigen moeite met de term alt-right. Het wekt de suggestie een redelijk en fris alternatief te zijn voor mainstream rechtse politiek. Zij zeggen: noem alt-right gewoon wat het is: klassiek extreemrechts.

Op zichzelf een begrijpelijke punt. Alleen: alt-right onder klassiek extreemrechts scharen zou een continuïteit suggereren die er maar ten dele is. Alsof er een ononderbroken lijn loopt tussen de Ku Klux Klan, neonazi's en de alt-right-scene. Zeker, er vallen grote overlappingen tussen beide werelden te ontdekken, maar uiteindelijk presenteert alt-right zichzelf nadrukkelijk als iets nieuws - als racisme 2.0.

De verrassendste stelling komt van Angela Nagle, die in Kill All Normies beweert dat alt-right met haar provocatieve stijl voortborduurt op de gevierde counterculture van de jaren zestig, toen het choqueren van de benepen burgerlijke moraal het hoogste goed was. Tegenwoordig zou de dictatuur van het linkse gelijkheidsideaal gelden. Wil je als jongeling nu flink de rebel uithangen, dan probeer je heilige huisjes als gelijkheid en diversiteit onderuit te halen met racistische en seksistische ongein. Alt-right boegbeeld Milo Yiannopoulos - een Engelse blogger die roem vergaarde met aanvallen op vrouwen en etnische minderheden - noemt alt-right daarom de 'nieuwe punk'.

Angela Nagle
Kill All Normies
non-fictie
4 sterren
John Hunt Publishing; 136 pagina's;
€13,99

Dominantie

Volgens Nagle vormde deze 'tegencultuur' aanvankelijk een amorfe en wonderlijke verzameling van neonazi's, vrouwenhaters en klierende rebels without a cause. Een coherente ideologische eenheid werd pas gesmeed toen ze elkaar vonden in de overtuiging dat er een oorlog gaande is tegen de blanke, heteroseksuele man. Dat idee begon rond 2014 te rijpen, toen vrouwelijke ontwikkelaars van computerspelletjes de dominantie van de blanke man in de gamewereld hekelden.

Tegelijkertijd raakten termen als 'white privilege' en 'institutioneel racisme' in zwang en groeide op internet en universiteiten een onuitstaanbaar academisch milieu, dat iedereen die niet antiracistisch of feministisch genoeg is constant de maat neemt.

Onder druk van deze progressieve krachten is volgens Nagle een wanordelijke verzameling rechts-extremisten en puberale toetsenbordtijgers samengesmeed tot een geheel dat zich de nieuwe tegencultuur is gaan wanen. Hun middel om de heersende linkse moraal uit te dagen: een eigen beeld- en taalcultuur die met een wrang soort humor probeert te ontregelen en een boodschap van anti-egalitarisme verspreidt.

Nagle schetst hier redelijk accuraat de wordingsgeschiedenis van alt-right. Veel jongeren uit deze 'tegencultuur' geven inderdaad aan dat ze zich tot alt-right bekeerden toen ze in aanraking kwamen met recente emancipatorische bewegingen en de intolerante uitwassen daarvan.

_{Tekst gaat door onder de illustratie.}

Wit nationalisme

Toch is Nagle's duiding en reconstructie van deze 'nieuwe punk' niet volledig.

De belangrijkste pijler van alt-right is 'wit nationalisme'. Dat is, althans in naam, iets anders dan de witte superioriteitsideologie van de Ku Klux Klan en neonazi's, die de onderwerping van andere rassen nastreven. Witte nationalisten zeggen niemand onder de knoet te willen houden. Zij willen gewoon een eigen lapje grond dat van vreemde smetten vrij is.

Dit wit nationalisme gaat al net zo lang mee als andere extreemrechtse ideologieën en heeft zich altijd onderscheiden door een pseudowetenschappelijk karakter. Deels put het uit wit superioriteitsdenken uit Amerika, deels is het beïnvloed door recente Europese bewegingen - zoals Les identitaires uit Frankrijk - die ook een homogene etnostaat nastreven.

In George Hawley's Making Sense of the Alt Right wordt uitvoerig beschreven hoe alt-right en wit nationalisme samenhangen. Twee namen zijn daarbij belangrijk: Jared Taylor en Richard Spencer.

Taylor, een welbespraakte academicus die de site American Rennaissance bestiert, is iemand die zichzelf niet een racist, maar een 'ras realist' noemt. Voor rasrealisten is ras geen sociale constructie maar een biologische werkelijkheid. Omdat rassen volgens rasrealisten genetisch te veel van elkaar zouden verschillen, is het beter dat ieder ras zijn eigen plekje op aarde krijgt.

Binnen alt-right geldt Taylor als een superster. Afgelopen oktober was hij de hoofdattractie op de jaarlijkse conferentie van het studiegenootschap Erkenbrand, de belangrijkste representant van alt-right in Nederland.

George Hawley
Making Sense of the Alt-Right
non-fictie
4 sterren
Columbia University Press; 232 pagina's;
€25,-

Academische racisten

Nog bekender is Taylors discipel Richard Spencer, de immer onberispelijk geklede eind-dertiger die als het gezicht geldt van alt-right. In interviews benadrukt Spencer altijd een 'witte nationalist' te zijn. Andere rassen horen niet thuis in zijn gedroomde, blanke Amerika. Spencer noemt zichzelf ook de naamgever van alt-right. In 2010 startte hij de site alternativeright.com (inmiddels altright.com) dat de ideeën verspreidt van Jared Taylor en andere witte nationalisten.

'Academische racisten' met een pak en stropdas worden Taylor en Spencer genoemd in Alt-America - The Rise of the Radical Right in the Age of Trump van journalist David Neiwert. Volgens Neiwert vormen deze pak- en stropdasracisten door hun voorkomen en academische pretenties een aantrekkelijk alternatief voor iedereen die wel twijfelachtige ideeën wil koesteren over andere rassen, maar niet openlijk geassocieerd wil worden met de botte stoethaspels van klassiek extreemrechts.

'We moeten er goed uitzien', laat Spencer in Alt-America weten. 'Niemand wil zich voegen bij een beweging die krankzinnig, of lelijk, of kwaadaardig of gewoonweg stupide is.'

Hoewel Neiwerts boek bezwijkt onder een teveel aan details - zowat iedere rechts-extremistische gek ooit passeert de revue - maakt ook zijn werk duidelijk dat alt-right maar ten dele een nieuwe hippe tegencultuur is. Als alt-right iets is, dan is het wel het product van wit nationalisme dat al enkele decennia meegaat. Het vormde zogezegd een reeds bestaand vangnet voor zoekende, hoogopgeleide jongeren met een pesthekel aan vrouwelijke gameontwikkelaars, activistische minderheden en genderneutrale toiletten.

David Neiwert
Alt-America - The Rise of the Radical Right in the Age of Trump
non-fictie
3 sterren
Tantor Media; 464 pagina's;
€23,-

Nuchtere constatering

Maar wat is uiteindelijk het potentieel van alt-right? En wat als ze tot het besef komen dat die blanke heilstaat van ze niet van vandaag op morgen tot stand kan komen? Grijpen ze dan naar drastischere middelen dan geklier op 4chan?

Volgens Hawley mist alt-right de ernst en het organisatievermogen om fundamentele invloed te hebben op politiek en cultuur. Meer dan een vervelende aanwezigheid op internet zal het niet worden.

Het is een nuchtere constatering, maar wel een die Hawley schreef voor de onlusten in Charlottesville.

In dit stadje in de staat Virginia werd afgelopen augustus een demonstratie gehouden onder de naam Unite The Right. Rechts-extremisten van het eerste uur en jonge alt-righters sloegen hier de handen ineen om te protesteren tegen de verwijdering van een controversieel monument. Tijdens een fakkeloptocht werden teksten gescandeerd als 'Jullie zullen ons niet vervangen', een uitdrukking die voortkomt uit de complottheorie dat blanke mensen richting uitsterven worden gedreven. De volgende dag ramde een jonge neonazi zijn auto in een groep tegendemonstranten en doodde daarbij één persoon.

Operation Homeland

De tragedie betekende allerminst het einde voor alt-right. 'Het begin van de opstand' noemden de Nederlandse alt-righters van Erkenbrand de gebeurtenissen in Charlottesville.

Het belangrijkste gezicht van alt-right, Richard Spencer, heeft sindsdien ook niet stilgezeten. Begin december lanceerde Spencer een nieuwe organisatie, Operation Homeland, dat alt-right moet transformeren van een hinderlijke internetaanwezigheid tot een hinderlijke aanwezigheid op straat en in de politiek. 'Alt-right is jong, getalenteerd, energiek en gemotiveerd. Nu is de tijd aangebroken om ons activisme naar het volgende niveau te tillen.'

Of dat volgende niveau het blanke paradijs van alt-right dichterbij zal brengen moet nog blijken. In elk geval voelen Spencer en de zijnen de wind in de rug.