Direct naar artikelinhoud

Wat Roemer niet lukte, moet de volgende generatie SP'ers waarmaken: regeren

De SP heeft de papieren om de grootste partij van het land te worden. Maar daar hoort een andere leider bij. Een die de strijd aankan met de linkse rivalen.

Wat Roemer niet lukte, moet de volgende generatie SP'ers waarmaken: regeren
Beeld anp

De potentie van Emile Roemer is vijftien Kamerzetels. Dat is ook hem duidelijk na drie landelijke verkiezingen. Het was niet genoeg om zijn droom te verwezenlijken: regeren. Dat is de volgende stap, benadrukt hij woensdag bij de aankondiging van zijn afscheid. 'Het is niet de vraag of de SP gaat regeren, maar wanneer.' Lilian Marijnissen moet de meest linkse partij van Nederland een volgend kabinet in loodsen.

Hoezeer Roemer ook zijn best doet de positieve ontwikkeling van zijn partij te onderstrepen - significante groei in gemeenten, provincies en Europees Parlement, collegedeelname in vier van de zes grote steden - woensdag moet hij toch keer op keer die ene vraag beantwoorden: heeft hij gefaald? Onder zijn leiding is de SP op landelijk niveau gestagneerd. Twee keer vijftien, een keer veertien zetels, drie kabinetsperiodes veroordeeld tot de oppositie.

De tragiek van Roemer is de tragiek van zijn partij: altijd in de oppositie. Het tijdperk-Jan Marijnissen kenmerkte zich door stormachtige groei. Van twee zetels in 1994 naar vijf, naar negen, naar 25 in 2006. Na die recorduitslag deed Marijnissen een eerste stroeve poging tot coalitiedeelname. 

Toen kwam Roemer, in 2010, en ook hij wilde regeren. Echt waar, zei hij, de SP was een constructieve partij. 'Wij zijn er klaar voor', verkondigde het programma. 'Lokaal hebben we laten zien dat we goed kunnen besturen.' De lijsttrekker, voormalig wethouder in Boxmeer, was het levende bewijs. 

De kiezer vond Roemer sympathiek, leek in 2012 even te geloven in zijn leiderschap, maar beloonde hem nooit met meer dan vijftien zetels. Sinds de onstuimige opmars en ruwe duikelpartij in de peilingen vijf jaar geleden hing een vraagteken boven zijn hoofd. Ook dit voorjaar bleef een comeback uit van 'Rocky Roemer', zoals partijvoorzitter Ron Meyer hem noemde.

De tragiek van Roemer is de tragiek van zijn partij: altijd in de oppositie

Meest betrouwbare politicus

Een strategische keuze in campagnetijd om de VVD uit te sluiten, kwam als een boemerang terug tijdens de formatie. Was de SP gaan regeren, dan was Roemer nu niet vertrokken, zegt hij woensdag. Nu staat er een man die bij een volgende ronde van zichzelf geen beter resultaat verwacht. Hem rest een troostprijs: de titel van meest betrouwbare politicus, volgens opinieonderzoeken. Wel een man die kiezers de sleutel van hun huis toevertrouwen, niet de sleutel van het Torentje.

In Lilian Marijnissen, pas tien maanden Kamerlid, ziet hij de potentie om het tij te keren. Woensdagochtend koos de fractie haar als nieuwe leider. Zij wist in oktober al van Roemers aanstaande vertrek. Hij nam toen het fractiebestuur, waar zij deel van uitmaakte, in vertrouwen. De rest van de fractie hoorde het nieuws dinsdag en had slechts 24 uur om na te denken over de functie. Alleen Sadet Karabulut stak ook haar vinger op. Bij de stemming, waar ook de vertrekkend voorzitter aan meedeed, legde zij het af tegen Marijnissen.

Emile Roemer rest een troostprijs: de titel van meest betrouwbare politicus, volgens opinieonderzoekenBeeld anp

Tussen twee Marijnissens in

Door het stokje aan haar door te geven, wordt Roemer de SP-leider tussen twee Marijnissens in. Maar zo zien SP'ers dat niet. Ze is 32 en heeft er een half leven in de politiek opzitten.

Dat ze Marijnissen heet is bovenal een voordeel, denkt Peter Kanne, onderzoeker van peilingbureau I&O Research. 'Haar naam spreekt tot de verbeelding. Jan Marijnissen past in het rijtje Joop den Uyl en Hans van Mierlo.' Dochter Marijnissen gaat de SP een boost geven in de peilingen, verwacht hij. 'Kiezers houden van jong, nieuw en fris. Dat zagen we ook bij Klaver.'

Haar geslacht zal haar daarentegen weinig helpen, denkt Kanne. 'Het effect van vrouwen die uit sympathie op een vrouw stemmen is zeer beperkt.'

Marijnissen zal zich moeten onderscheiden. Dat kan ze op sociaal-culturele thema's

De SP heeft niettemin de papieren om de grootste partij van Nederland te worden, stelt Kanne. 'De partij combineert een sociaal-economisch linkse agenda met conservatieve opvattingen over sociaal-culturele thema's als Europa en migranten. Op dat snijvlak zitten de meeste kiezers.' Marijnissen zal dat scherpe sociaal-culturele profiel dan wel moeten oppoetsen. De SP leek onder Roemer vaak afwezig in het migratiedebat. 

Als dit kabinet de rit uitzit, heeft Marijnissen drieënhalf jaar om ervaring op te doen tussen haar linkse concurrenten Asscher (PvdA) en Klaver (GroenLinks). Ook zij zijn pas kort leiders van hun partijen. Niet alleen de SP, heel links verkeert in electoraal zwaar weer. Opgeteld hebben de drie partijen slechts 37 zetels. Nu zoeken ze elkaar in de oppositie op, maar rivaliteit is onvermijdelijk. Klaver richt zich met zijn 'kantinetour' op de kiezers van de SP. Asscher zoekt in de linkse PvdA-beginselen naar een recept voor wederopstanding. Marijnissen zal zich moeten onderscheiden. Dat kan ze op sociaal-culturele thema's, suggereert Kanne.

Familie in de politiek, het komt vaker voor

Twee aanvoerders van dezelfde partij uit één gezin is een primeur voor Nederland. Wel zijn er meer familielijntjes in de politiek. Enkele voorbeelden:

Joop den Uyl (PvdA-leider 1966-1986) – dochter Saskia Den Uyl (PvdA-Kamerlid 1994-2006)

Jan van Aartsen (enkele keren minister voor de ARP in de jaren ‘50) – zoon Jozias van Aartsen (fractieleider en minister voor de VVD tussen 1994 en 2006)

Henk Korthals (vice-premier voor de VVD 1959-1963) – zoon Benk Korthals (minister voor de VVD 1998-2003)

Charles van Rooy (minister voor de KVP 1959-1961) – dochter Yvonne van Rooy (twee keer staatssecretaris voor het CDA tussen 1986 en 1994)

Theo Bot (staatssecretaris en minister voor de KVP in diverse kabinetten in de jaren ‘60) – zoon Ben Bot (minister voor het CDA, 2003-2007)

Willem Drees (premier voor de PvdA 1948-1958) – zoon Willem Drees jr (partijleider en minister voor DS’70 in de jaren ‘70)

Gerrit Bolkestein (minister voor de VDB 1939-1945) – kleinzoon Frits Bolkestein (partijleider VVD in de jaren ‘90)

Jan Donner (minister voor de ARP 1926-1933) – kleinzoon Piet Hein Donner (minister voor het CDA 2002-2010)

Partijvoorzitter Meyer maakte onlangs al de weg vrij voor toekomstige formatiebesprekingen. Het uitsluiten van de VVD was geen principiële keuze voor de eeuwigheid, zei hij in een interview. Als Marijnissen Roemers 'volgende stap' wil zetten, zal ze bij volgende verkiezingen de optie van samenwerken met alle partijen openhouden.


Dit is de nieuwe leider van de SP

'Ik hoop dat ik authentiek kan blijven, dat mensen denken: verrek, die zegt waar het op staat'
Haar ouders waren altijd aan het werk en nu doet Lilian Marijnissen hetzelfde. Het 'SP-lid van geboorte' ziet het niet als een offer. 'Ik ben blij dat ik dit mág doen.'