Direct naar artikelinhoud
Geneeskunde

Nieuwe kankerbehandeling: de ogen zijn gericht op Nederland

Via dit apparaat kunnen kankerpatiënten met protonen worden bestraald, veel minder riskant dan de klassieke bestraling.Beeld Wikimedia Commons

Bestraling met protonen lijkt de toekomst van de kankerbehandeling te kunnen worden. Die therapie treft minder gezond weefsel. In Groningen opent volgende maand het eerste centrum dat die therapie in de praktijk brengt.

'Het is uitzonderlijk dat we vandaag achter de schermen mogen kijken. Al zijn die schermen hier meters dik.' Het nieuwe protonencentrum van het Universitair Medisch Centrum Groningen lijkt van buiten een doorsneekantoorgebouw, afgewerkt met modieuze steenstrips. Maar de bouwtekening die projectleider Bert-Jan Souman toont, verraadt een bunker.

De bouw van het 65 miljoen euro kostende kankerbehandelcentrum begon in 2015. Er werd 13 duizend kubieke meter beton gestort. Sommige muren hebben een dikte van 4,5 meter. 'We hebben omwonenden meerdere keren gerust moeten stellen dat we geen kerncentrale aan het bouwen waren', lacht de projectleider.

Het Groningse centrum is het eerste dat vanaf januari volgend jaar protonentherapie biedt aan kankerpatiënten, oplopend tot zeshonderd per jaar. Binnenkort volgen nog twee protonencentra: HollandPTC in Delft en ZONPTC in Maastricht.

Om patiënten op hun plaats te houden, krijgen zij een op maat gemaakt vacuümmatras

Voor de bestraling van kankerpatiënten worden doorgaans hoogenergetische fotonen gebruikt. De energiegolven tasten het DNA van de kankercellen aan, waardoor die afsterven. Maar behalve de tumor beschadigt de behandeling ook gezond weefsel. Protonentherapie vuurt geen elektromagnetische straling op de tumor af, maar protonen: deeltjes uit de atoomkern. De behandeling is niet zozeer effectiever, maar de straling kan nauwkeuriger worden afgestemd en gericht, waardoor omliggend weefsel minder getroffen wordt en er minder risico is op bijwerkingen.

Het hart van het Groningse centrum, dat het midden houdt tussen een ziekenhuis en een fabriekshal, is de deeltjesversneller. De cyclotron weegt 220 ton, net zo veel als alle auto's in de parkeergarage van het ziekenhuis. Met tweederde van de lichtsnelheid vuurt het apparaat protonen door een met magneten omklede straalpijp af op tumoren, tot op de millimeter nauwkeurig.

Om patiënten op hun plaats te houden, krijgen ze een op maat gemaakt vacuümmatras. Via een trolley worden ze overgedragen op de robotische tafel in de futuristische gantry, de 360 graden-draaibare behandelkamer. Daar worden patiënten 20 tot 30 minuten per sessie bestraald, vijf dagen per week, 15 tot 35 keer.

Een protonenbestraling kost ruim het dubbele van een conventionele fotonenbestraling (15.000 euro meer). De nieuwe behandeling wordt vergoed door de zorgverzekering. Toch blijft protonentherapie exclusief: slechts 3 procent van de circa 60.000 patiënten die jaarlijks bestraald worden, komt ervoor in aanmerking.

De komst van de protonencentra was lang onzeker omdat zorgverzekeraars dwars lagen

Hans Langendijk, hoofd radiotherapie in Groningen, schat dat de nieuwe methode bij 5 tot 10 procent van de patiënten complicaties significant vermindert. Zij hebben tumoren op kwetsbare plekken, in hun oog, hun hoofd of hals bijvoorbeeld. Ook kinderen komen voor de nieuwe behandeling in aanmerking, omdat ze nog in de groei zijn en de schadelijke effecten van bestraling bij hen groot kunnen zijn. Zij zullen alleen in Groningen worden bestraald.

De komst van de protonencentra was lang onzeker omdat zorgverzekeraars dwars lagen. Zij wilden met slechts één centrum een contract sluiten omdat ze grote twijfels hadden over de meerwaarde van de protonenbestraling. Ze werden teruggefloten door mededingingsautoriteit ACM, waarna de bouw alsnog doorging.

Of protonentherapie echt minder bijwerkingen geeft, moet nog worden aangetoond, zegt Hans Kaanders, hoogleraar radiotherapie in het Nijmeegse Radboudumc, die als lid van de Expertgroep Protonentherapie van het Zorginstituut op de hoogte is van de laatste ontwikkelingen. Veel bijwerkingen openbaren zich pas op de lange termijn; het duurt nog zeker vijf jaar, denkt hij, voordat over de belangrijkste bijwerkingen de eerste betrouwbare studieresultaten beschikbaar zijn.

Idealiter moeten twee groepen patiënten met precies dezelfde tumoren worden vergeleken, waarbij de ene groep met protonen wordt bestraald en de andere groep met fotonen. 'Maar als patiënten horen dat protonen mogelijk beter zijn, krijg je ze nog maar moeilijk in de andere groep.'

Gevaarlijke bijwerkingen zoals slikproblemen werden door protonentherapie aanzienlijk gereduceerd

Dat soort onderzoek vraagt tijd, zegt Kaanders, en de techniek gaat nu sneller dan de wetenschap kan bijhouden. De ogen zijn gericht op Nederland, dat de komende jaren met bewijs moet komen.

Langendijk van het UMCG denkt dat de inschattingen over de verminderde bijwerkingen bij protonentherapie nog voorzichtig zijn. Over een verhoogde overlevingskans door de nieuwe behandelmethode durft hij geen harde uitspraken te doen. Al wijst hij op hoopvolle eerste bevindingen bij hoofd-halskanker. Gevaarlijke bijwerkingen zoals slikproblemen werden door protonentherapie aanzienlijk gereduceerd.

Of die voordelen de miljoeneninvestering rechtvaardigen? 'Ook complicaties kosten geld. En een verhoogde kwaliteit van leven is ook wat waard.'