En dan, op de A7, snijdt een auto de anti-Pietcolonne af

Zaterdagochtend vroeg vertrekken drie bussen met zo’n 120 demonstranten uit Rotterdam en Amsterdam naar Dokkum om „vreedzaam te protesteren tegen de racistische karikatuur van Zwarte Piet”, aldus een van hen, Mitchell Esajas. Hij heet zijn mede-activisten welkom in een van de bussen. „We begrepen via Facebook dat we worden opgewacht door Pro-Pieten bij de Afsluitdijk”, zegt hij door de intercom. Men kijkt elkaar verschrikt aan. „Maar dat is geen probleem,” vult hij aan, „want we gaan niet via de Afsluitdijk.” De stemming is opgewekt. Er is goed overleg geweest met de burgemeester van Dokkum en de verwachting is dat het protest rustig zal verlopen.

Lees ook: Burgemeester verbiedt protest tegen Zwarte Piet in Dokkum

Dat dit valse hoop is, blijkt als op acht kilometer van Heerenveen, op de A7, de chauffeur van de bus plots vol op de rem trapt. Een witte auto snijdt de bus af, mensen in de bus stuiteren omhoog vanuit hun zitplaatsen. De auto remt schokgewijs af en dwingt zo de bus te stoppen. Een motorrijder komt naast de bus rijden, en gebaart druk: hij wil kennelijk dat de bussen omdraaien. De spanning in de bus is voelbaar. „Willen ze de bus in?” roept iemand. Een vrouw in de auto pal voor de bus gooit haar portier open. De buschauffeur manoeuvreert in eerste instantie nog behendig tussen de eerste auto’s door, en er volgt een achtervolging: pro-Piet-demonstranten zoeven aan weerszijden langs de bus. De anti-Piet-demonstranten leggen het vast op camera.

Voor @NRC rijd ik mee met de demonstranten van Kick Out Zwarte Piet naar Dokkum. Net de weg afgesneden door Pro-Pieten, zij hebben de snelweg geblokkeerd. #kozp #dokkum pic.twitter.com/ccOuDom4QX

— Kasper van Laarhoven (@KvanLaarhoven) November 18, 2017

‘Waar blijft de politie?’

Een bescheiden file ontstaat: kennelijk hebben de pro-Piet-demonstranten op de rem getrapt na het inhalen van de bussen. Gevolg: de drie bussen kunnen niet doorrijden. Zo’n dertig witte mannen en een paar vrouwen stappen uit hun auto’s, sommigen dragen capuchons. Er wordt boos gebaard. Een cameraman die meereist met Kick Out Zwarte Piet (KOZP) en Nederland Wordt Beter is uit de bus gestapt om de pro-Piet-activisten te filmen. Hij wordt toegeschreeuwd en agressief bejegend. „Laat ‘m de bus in, laat ‘m de bus in!” roept iemand in de bus. En: „Waar blijft de politie?”

De bussen staan midden op de snelweg stil. Met links een smalle berm en rechts een greppel naast een weiland is er geen mogelijkheid om langs de blokkade te rijden. Achter de bussen breidt de file zich snel uit. „Ik ben al die jaren meegeweest naar protesten, maar dit heb ik nog nooit meegemaakt,” zegt Mitchell Esajas, „Dit is gewoon levensgevaarlijk.”

Na vijftien gespannen minuten verschijnt de politie ten tonele. Zo’n acht agenten gaan in gesprek met de Pro-Piet demonstranten. „Zie ze met elkaar lachen,” roept iemand in de bus „Ze kennen elkaar gewoon.”

De weg is nog steeds geblokkeerd, ANP meldt dat zich verderop in de file ongelukken zouden hebben voorgedaan. ‘Johannes’, een van de pro-Piet-activisten, wil desgevraagd wel iets kwijt, mits zijn achternaam niet wordt gepubliceerd. „We wilden de bussen tegenhouden en de rest door laten gaan,” zegt hij, staand op de snelweg, tussen de geparkeerde auto’s in. „Als dat mislukt, dan moet het maar zo.” Gevraagd waarom hij hielp met de blokkade zegt hij: „Kinderen geloven in Zwarte Piet, niet in Witte Piet.” Ze zijn niet van een organisatie zegt hij. „Het zijn gewoon allemaal vrienden van vrienden. Friesland is met elkaar.”

Escorte

Vijftien minuten later, na uitgebreid overleg met de politie - inmiddels in aantallen toegenomen - rijden de auto’s van de Friese Pro-Pieten door. Een politieagent loopt naar het raampje van de bus. Er is tot dan toe nog geen overleg geweest met de activisten van KOZP en Nederland Wordt Beter. Er wordt afgesproken dat ze naar Dokkum zullen worden begeleid. Drie ME-bussen rijden vanaf een afrit de snelweg op en escorteren de bussen de snelweg af en een afrit op. Er is opluchting in de bus. Omringd door politie en onderweg naar Dokkum: het lijkt erop dat het protest nog kan doorgaan.

Wel zit de bus nu overvol. Een van de drie buschauffeurs durfde van schrik niet verder en de passagiers van die bus hebben zich nu verdeeld over de andere twee. Een van die twee bussen rijdt overigens wel met een ster in de ruit verder: door het remmen vlogen daar drie passagiers tegen de voorruit.

ME stapt bus #kozp in: "Burgemeester van #Dokkum heeft bepaald dat u niet meer welkom bent, wij begeleiden u terug naar Amsterdam en Rotterdam." Op de vraag waarom, antwoordt hij: "U mocht protesteren op voorwaarden, maar nu bent u te laat." @nrc pic.twitter.com/et0127lwiD

— Kasper van Laarhoven (@KvanLaarhoven) November 18, 2017

Na zo’n twintig minuten ontstaat er weer onrust in de bus. „Waar leiden ze ons heen?” vraagt de buschauffeur zich hardop af. Een mannelijke activist zwaait met zijn telefoon. „Ze leiden ons weg van Dokkum!” Hij laat de navigatie op zijn telefoon zien en inderdaad, de bussen worden naar Harlingen geëscorteerd, niet naar Dokkum.

De chauffeur parkeert de bus op de vluchtstrook. Een agent van de ME stapt in. Hij krijgt de microfoon van de intercom. „De burgemeester van Dokkum heeft bepaald dat u niet meer welkom bent in Dokkum, wij begeleiden u terug naar Amsterdam en Rotterdam.” Een van de activisten antwoordt: „Wij hebben toestemming om te demonstreren in Dokkum!” Ja, zegt de ME’er, maar „op de voorwaarde dat u het kinderfeest niet zou verstoren en dat u niet te laat zou zijn. En u bent te laat.”

In de bus wordt met verbazing, woede en hoongelach gereageerd. „Maar we waren te laat door hen!” roept iemand. „Wij wilden gebruik maken van onze vrijheid van meningsuiting,” zegt Esajas, „Hebben wij iets misdaan waardoor ons fundamentele recht tot meningsuiting ons nu wordt ontzegd?” De ME-woordvoerder blijft hem een antwoord verschuldigd, maar iets later voegt hij de uitleg toe dat de politie de veiligheid van de demonstranten niet kon garanderen. „U zag hoe boos de mensen waren bij de blokkade.”

Bussen #kozp stilgezet bij Harlingen. Worden teruggestuurd naar Rotterdam en Amsterdam. ME zegt veiligheid demonstranten niet te kunnen garanderen. "U zag hoe boos de mensen waren bij de blokkade." #dokkum pic.twitter.com/HKKIPGK5Rq

— Kasper van Laarhoven (@KvanLaarhoven) November 18, 2017

De bussen worden naar een tankstation geleid. De activisten besluiten daar dat een deel van hen zich bij een ander Zwarte Piet-protest voegt in Weesp en het andere deel in de tweede bus terug naar huis gaat. Als er weer gereden wordt blijkt echter al snel dat de politie niet van plan is de activisten hun eigen weg terug te laten bepalen. De ME-escorte rijdt opvallend langzaam en elke afrit wordt afgezet door politiebusjes die vervolgens de escorte weer inhalen om zich voor een volgende afrit te werpen.

Na twintig minuten worden de activisten weer van de weg geleid en bevestigt de woordvoerder van de ME wat de activisten al dachten: „Ik weet dat een aantal van jullie naar Weesp wil. Dat hebben we overlegd, maar we gaan niet naar Weesp.” De burgemeester van Weesp zou hebben aangegeven dat de betogers ook daar niet welkom zijn. En zo rijdt een colonne van ten minste drie ME-busjes, drie politiebusjes en zes motoren de bussen terug naar Amsterdam.

„We hebben vandaag gezien dat geweld wordt beloond”, zegt Jerry Afriyie, woordvoerder van de activisten, daar aangekomen. „Men zei van tevoren: ‘spreek met de autoriteiten dan komt het goed’. Dus we hebben met iedereen overlegd; ik heb met de burgemeester aan tafel gezeten, alles was goedgekeurd en dan gebeurt er dit.”

„Maar”, voegt hij toe, „dit laat precies zien wat we vandaag wilden laten zien: namelijk hoe diepgeworteld het geïnstitutionaliseerd racisme zit in Nederland.”

Correctie (18 november): Mitchell Esajas werd in een eerdere versie van dit stuk abusievelijk Mitchell Esaias genoemd.