‘Ethiek moet ingebouwd in digitale diensten’

Digitale diensten leveren niet alleen waarde op voor organisaties of klanten, maar hebben ook impact in ethische zin. Bijvoorbeeld in het stimuleren van bepaald gedrag, of in de manier waarop met privacygevoelige gegevens wordt omgegaan. Architecten van digitale diensten moeten nadenken over welke ethische principes ze inbouwen in hun ontwerp. Dat stelde Marlies van Steenbergen, werkzaam als lector bij het lectoraat Digitale Smart Services van Hogeschool Utrecht, in haar openbare les voor een ‘gewetensvol lanceerplatform’.

Technologie is nooit waardeneutraal. Digitale diensten zoals apps zijn ontworpen vanuit bepaalde aannames en sturen de keuzes van de klant, bijvoorbeeld door al bepaalde standaardvinkjes aan te zetten op invulformulieren. Veel mensen zijn geneigd die voorkeurskeuzes over te nemen omdat ze denken dat dit de meest gebruikte of aanbevolen keuze is. Urgent is ook de vraag hoe ver bedrijven mogen gaan in het gebruiken van verzamelde data.

Digitale diensten horen niet alleen betekenisvol te zijn in de zin van direct waardevol voor een organisatie of klant, maar ook in ethische zin, vindt Van Steenbergen: ‘Dan gaat het over kwaliteiten die het leven en de wereld beter maken, niet slechter. Achteraf ethiek inbrengen kan niet. Daarom is het essentieel dat in de digitale architectuur is ingebouwd hoe de organisatie haar ethisch beleid borgt in haar organisatieontwerp.’

Ontwerpers horen volgens Van Steenbergen bewust stil te staan bij de ethische aspecten van hun ontwerpen. Wat zijn de effecten van de architectuur op de organisatie en de omgeving van de organisatie? Welk gedrag stimuleert mijn specifieke architectuur? E

Nieuwe technologieën veroorzaken niet alleen nieuwe ethische dilemma’s, ze kunnen ook ingezet worden om dilemma’s op te lossen, aldus Van Steenbergen. Zo kan bijvoorbeeld blockchain-technologie worden ingezet voor het verantwoord omgaan met informatie. Blockchain-technologie maakt het mogelijk voor personen om de baas te blijven over hun eigen data en zelf te bepalen met wie ze welke data willen delen.

De architectuurdiscipline moet zich in elk geval vernieuwen. Bijvoorbeeld: minder denken vanuit interne efficiëntie en meer vanuit verbeterde klantbeleving. Om architectuur daadwerkelijk als gewetensvol platform te laten functioneren, is een paradigmaverandering in digitale architectuur nodig.