Miljardair Andrej Babis wil Tsjechië runnen als een bedrijf - met flink wat Europese subsidie
Hij wordt in een adem genoemd met Jaroslaw Kaczynski en Viktor Orbán, de mannen die Polen en Hongarije met straffe hand leiden naar een model dat steeds minder lijkt op een westerse democratie.
Maar de winnaar van de Tsjechische verkiezingen, Andrej Babis, is in sommige opzichten anders dan zijn nationalistische buren.
Hij belooft zijn land te managen als een bedrijf. Te beginnen met de ministerraad. "Ministers zitten nu gewoon de krant te lezen en te telefoneren. Dat kan niet. Als de baas spreekt, dan moet je luisteren."
Ook in Europa belooft hij orde en rust. "Europa moet zo worden als het dorp van Asterix en Obelix." Hij wijst op een tekening in zijn verkiezingsprogramma: een hoge palissade waar een mannetje uit wordt gejaagd. "Daarbinnen kunnen de mensen vrij circuleren dankzij onze legers en geheime diensten die het terrorisme bestrijden."
Fort Europa
Fort Europa dus. "Waarom vallen we die mensensmokkelaars niet aan? We hebben anderhalf miljoen mensen in Europa zonder recht op asiel. Die moeten weg. Maar nee hoor, rechters beginnen over mensenrechten en dan mogen ze toch weer blijven."
Europa moet zo worden als het dorp van Asterix en Obelix
Migranten uit Oekraïne en Rusland daarentegen zijn welkom in Tsjechië. Zelf is hij tenslotte ook een immigrant uit het oosten. Een privé-leraar werkt hard om zijn hardnekkige Slowaakse accent weg te poetsen. Als het gaat om Europa zit hij op een lijn met zijn nationalistische buren: "We hebben niet meer integratie nodig." Maar er is een groot verschil. Anders dan doorgewinterde beroepspolitici als Orbán en Kaczynski, is Babis een nieuwkomer in de politiek.
Forbes schat zijn vermogen op 4,1 miljard dollar. Zijn bedrijf Agrofert is het grootste concern van het land. Pas in 2011 richtte hij de Actie van Ontevreden Burgers op: Ano, oftewel 'ja' in het Tsjechisch. De burger was vooral boos over de corruptie onder politici. Dus beloofde Babis daar een eind aan te maken.
Sluitende begrotingen
In januari 2014 werd hij minister van financiën. Hij presenteerde sluitende begrotingen en wist de staatsschuld, een van de laagste in Europa, nog verder terug te dringen. Ook stelde hij elektronische kassa's verplicht, waardoor gesjoemel met geschreven bonnetjes onmogelijk werd. Maar de kritiek is groter dan de lof.
Babis' Agrofert - onder meer eigenaar van 57.000 hectare landbouwgrond - is een van de grootste ontvangers van Europese subsidies. Deze worden gecontroleerd door ambtenaren van Babis' ministerie van financiën. Journalisten maakten al snel een rekensommetje. Tussen 2004 en 2013 ontvingen Babis' bedrijven in Tsjechië 140 miljoen euro EU-geld. Na Babis' aantreden als minister ging dat rap omhoog: 92 miljoen euro in twee jaar tijd.
Ze liegen, omdat ze bang voor me zijn, omdat ze me niet kunnen corrumperen, omdat ik rijk ben
Nog geen hard bewijs van fraude. Maar toen de zaak van 'het Ooievaarsnest' boven tafel kwam, stelden justitie en het Europese agentschap voor corruptiebestrijding OLAF een onderzoek in. 'Het Ooievaarsnest' is een luxe-resort buiten Praag. In 2008 kreeg de eigenaar 1,9 miljoen euro subsidie uit een EU-pot voor kleine bedrijfjes. In werkelijkheid was deze firma helemaal geen klein bedrijfje, maar onderdeel van het Agrofert-concern van Babis.
Man van het volk
"Allemaal domme leugens", oordeelt Babis. "Ze liegen, omdat ze bang voor me zijn, omdat ze me niet kunnen corrumperen, omdat ik rijk ben. Ik geef niet om geld." Hij wijst op zijn simpele, blauwe truitje. "Ik kleed me heel gewoontjes. Ik heb geen jacht en geen privé-vliegtuig." Hij koestert zijn imago als man van het volk. "Ik heb de grootste liefdadigheidsorganisatie in Tsjechië, maar daar hoor je die journalisten nooit over."
Hoe dan ook, hij heeft de schijn tegen. Zijn carrière was die van een Oost-Europese oligarch, rijk geworden op de grens tussen zakenleven en politiek. In 1980 werd hij lid van de communistische partij van Tsjechoslowakije. Hij stond bij de geheime dienst geregistreerd als informant 'Bureš'. Na de val van het communisme kreeg hij een staatsconcern in handen dat hij omdoopte tot Agrofert.
Anders dan Kaczynski en Orban haalt hij niet uit naar oud-communisten, maar reageert hij pragmatisch met: 'zo ging dat in die tijd'. Babis' Ano is lid van de liberale fractie in het Europarlement, ondenkbaar voor de Poolse en Hongaarse bestrijders van de liberale democratie die in eigen land de instituties afbreken die de uitvoerende macht op de vingers kunnen kijken. Babis heeft ook een lijstje met instituties die overboord moeten om de staat efficiënter te managen. Maar voorlopig blijven dit plannen. Met bijna dertig procent van de stemmen kan hij premier worden, maar hij kan niet in zijn eentje regeren, zoals Orban en Kaczynski.