Rajoy grijpt hard in tegen ‘rebellerend’ Catalonië

De Spaanse regering wil hard ingrijpen tegen het opstandige Catalaanse regiobestuur. Om de rebellerende regio, waar een deel van de politiek aanstuurt op afscheiding van Spanje, weer in het gareel te krijgen, worden regiopresident Carles Puigdemont, diens vicepresident Oriol Junqueras en hun ‘ministers’ ontslagen. Op hun posten komen landelijke bewindvoerders. Ook wil Madrid binnen zes maanden, en liefst eerder, nieuwe verkiezingen voor het regioparlement. Dat krijgt in de tussentijd minder bewegingsvrijheid.

Dat heeft de Spaanse premier Mariano Rajoy zaterdagmiddag bekendgemaakt na afloop van een ingelaste ministerraad. Zijn centrum-rechtse kabinet besloot na ruim twee uur vergaderen formeel om artikel 155 van de Grondwet in te roepen. Hieronder kan de centrale regering het bestuur van een regio overnemen als dat zijn grondwettelijke verplichtingen niet vervult. Volgens ‘Madrid’ is dit het geval sinds Catalonië op 1 oktober een verboden referendum organiseerde over afscheiding en negen dagen na die stembusgang de onafhankelijkheid uitriep en die meteen weer opschortte.

Rajoy wil nieuwe etappe

Rajoy stelde dat de separatistische manoeuvres („opstandige ongehoorzaamheid”) niet alleen de democratische rechtsorde hebben geschonden, maar ook de Catalaanse samenleving en economie in gevaar hebben gebracht. De voorgestelde maatregelen moeten tot „een nieuwe etappe” leiden, zei hij.

In het al maanden oplopende conflict tussen Madrid en Barcelona gold inroepen van de ‘155’ maatregel steeds als de ‘nucleaire optie, omdat ze voor grote verontwaardiging zal leiden in Catalonië’. Onder de huidige, in 1978 ingevoerde Grondwet is nooit eerder een 155-procedure begonnen.

De ministerraad stuurde de aangenomen maatregelen zaterdag meteen door naar de senaat, die ze moet goedkeuren. In deze kamer heeft de regeringspartij PP een absolute meerderheid, waardoor de maatregelen bijna zeker aangenomen zullen worden. Ook omdat twee andere grote partijen, de sociaal-democratische PSOE en de liberale Ciudadanos, hebben toegezegd mee te stemmen.

De getrapte procedure in de senaat – van presidium via een commissie naar een plenair debat – kan zeker tot vrijdag in beslag nemen. Tot slot moeten ze nog in de staatscourant gepubliceerd worden.

Separatisten verdeeld

De komende uren en dagen moet blijken hoe de Catalaanse separatisten in de tussentijd reageren. Zij zijn onderling verdeeld. De radicaalste nationalisten willen terugslaan met een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring. Meer gematigde nationalisten, onder wie leden van Puigdemonts regeringspartij, willen het rustiger aan doen. Internationale steun voor Catalaanse onafhankelijkheid ontbreekt en een eenzijdige afscheiding zou de regio in economische problemen en financiële chaos storten. De afgelopen weken vertrokken honderden bedrijven en banken al op papier uit de regio.

Het Spaanse OM maakte zaterdag bekend dat het Puigdemont zal vervolgen voor rebellie als hij de onafhankelijkheid uitroept. Hierop staat een maximumstraf van dertig jaar cel.

Puigdemont mag zich tijdens de senaatsprocedure verdedigen. Die kans kan hij aangrijpen om te tonen dat er sprake zou zijn van een politiek showproces. Hij kan ook wegblijven.

Betoging in Barcelona

In Catalonië zijn op voorhand al protesten aangekondigd. Zaterdagmiddag is er een grote nationalistische manifestatie gepland. Puigdemont zal vanmiddag deelnemen aan die demonstratie en om 21 uur ’s avonds een tv-toespraak geven.

Ook worden ‘Gandhi-achtige’ protesten beraamd, waarbij demonstranten bijvoorbeeld met een menselijke keten de instituties willen gaan ‘verdedigen’ die Madrid onder curatele zou willen stellen.

Als het hierbij tot politie-ingrijpen komt, zou dat opnieuw schermutselingen kunnen opleveren tussen Spaanse agenten en Catalaanse betogers. De beelden van die botsingen op 1 oktober gingen de hele wereld over en werden door de separatisten aangegrepen om internationale steun te zoeken voor hun claim dat ‘Madrid’ hun regio onderdrukt.

Hoe nu verder?

Peilingen in Catalonië wijzen uit dat een ruime meerderheid van de 7,5 miljoen inwoners in ieder geval nieuwe verkiezingen wil. Diezelfde peilingen wijzen echter ook uit dat de electorale machtsverhoudingen niet significant zouden verschuiven. Nationalistische en niet-separatistische partijen houden elkaar ongeveer in evenwicht. De vraag is daarmee of een regionale stembusgang inderdaad tot een nieuwe etappe zal leiden.

De Spaanse regering en het Catalaanse regiobestuur weigerden de afgelopen jaren serieus met elkaar in gesprek te gaan. Rajoy stelt zich legalistisch op en benadert de Catalaanse afscheidingsdrang liefst als een puur juridische en binnenlandse kwestie. De Catalaanse separatisten noemen het een politieke kwestie, die volgens hen ook de rest van Europa aangaat.

Aan de positie van Catalonië in Spanje kan onder de Spaanse grondwet uiteindelijk alleen gesleuteld worden door het landelijke parlement. Dat faalde de afgelopen jaren om de kwestie op te pikken. De middenweg van een federaal Spanje is nooit serieus verkend. Vorige week is een commissie opgericht die de bijna veertig jaar oude grondwet moet gaan herzien. Die wordt echter geboycot door de Catalaanse politici in het nationale parlement.