Duitse democratie is met de doorbraak van de AfD genormaliseerd

De Duitse kiezers hebben zondag het partijlandschap in de Bondsdag grondig veranderd. Ja, doordat de christendemocraten van CDU/CSU nog steeds de grootste partij werden, zal Angela Merkel als bondskanselier een vierde ambtstermijn ingaan. En op het oog blijft veel hetzelfde, zeker als de ‘Grote Coalitie’ met de sociaal-democratische SPD zou worden voortgezet. Maar de SPD gaf meteen al aan dat niet van plan te zijn.

Uit voorlopige uitslagen zondagavond blijkt dat een eind is gekomen aan het tijdperk dat de twee grote Duitse volkspartijen van CDU/CSU en SPD feitelijk de dienst uitmaakten. Beide partijen kregen een gevoelige electorale tik. Voor het eerst zullen in het verenigde Duitsland van na 1990 zes fracties vertegenwoordigd zijn in de Bondsdag. Commentaren spraken tevoren daarom van een „versplintering” van de politiek. Wat vaak een codewoord is voor een verwijzing naar de Weimar Republiek (1918-1933), die de dictatuur van de nationaalsocialisten opleverde.

Twee partijen zijn er in de nieuwe Bondsdag bijgekomen die in 2013 niet voorbij de kiesdrempel van vijf procent kwamen. De ene is een oude bekende: de liberale FDP, die tot 2013 eigenlijk steeds was vertegenwoordigd in de federale volksvertegenwoordiging en vaak optrad als regeringspartij. Maar de echte nieuwkomer is de rechts-populistische AfD. Die is in een bepaald opzicht in Duitsland ook een oude bekende, maar dan uit een duister verleden.

De professorenpartij tegen de euro is inmiddels overgenomen door de lijsttrekkers Alexander Gauland en Alice Weidel. En wordt de derde partij in de Bondsdag. Beiden leiders flirten onbeschaamd met het nationaalsocialistische verleden, wat tot nu toe taboe was op dit politieke niveau. Op dit punt wijkt deze nieuwste verschijningsvorm van de AfD overigens wel af van de meeste rechts-populistische partijen elders in Europa.

Formeel is nog onzeker met welke coalitiepartner Merkel verder zal gaan. Zekerder lijkt het dat het met de politieke rust, en daarmee met de stabiliteit van het Duitse democratische bestel, is gedaan.

Dat hoeft overigens niet alleen maar negatief te zijn. De stembusuitslag kan worden geïnterpreteerd als een teken van de kiezers dat zij genoeg hebben van die warme deken waarin de zogenaamde Grosse Koalition (ofwel GroKo) politieke tegenstellingen heeft gesmoord. Gevraagd wordt meer debat in het parlement over thema’s die de belangen van de burgers direct raken: vluchtelingen, integratie en de Duitse identiteit, bijvoorbeeld. Of nog steeds de Energiewende, de oudedagsvoorziening en de zorg. Daarbij moet het ook gaan over de rol die Duitsland voor zichzelf ziet weggelegd in Europa, en voor Europa in de wereld. Het valt op dat Merkel zelf beeldbepalend was en is op die belangrijke onderwerpen. Duitsland zal de komende periode moeten wennen aan de gedachte dat deze bondskanselier die rol niet voor eeuwig zal spelen. Ook dat zal gepaard gaan met turbulentie.

Maar het is aan de nieuwe Bondsdag om te bewijzen dat de Duitse democratie inmiddels krachtig genoeg is daaraan het hoofd te bieden. Inclusief het debat dat dagelijks zal moeten worden gevoerd met de vertegenwoordigers van de AfD. In reactie op het desastreuze nationaalsocialistische verleden heeft de Duitse Bondsrepubliek zichzelf altijd in een soort politieke quarantaine genomen, waarin de facto geen partijen konden gedijen aan de uiterst rechtse kant. Maar die partijen, zoals in Nederland en elders in Europa, representeren kiezers en die kiezers moeten zich vertegenwoordigd weten. Het optreden van een rechts-populistische partij in de Bondsdag verdient gezien het Duitse verleden speciale aandacht. Maar het is tegelijkertijd een bewijs dat in Duitsland niet langer een politieke uitzonderingstoestand geldt. De Duitse democratie is genormaliseerd.

In het Commentaar geeft NRC zijn mening over belangrijke nieuwsfeiten. De commentatoren schrijven deze artikelen in samenspraak met de hoofdredactie.

Correctie (25 september 2017): in een eerdere versie werd verwezen naar verkiezingen in 1991. Dat moest zijn 1990.