Laatste pleidooi voor onafhankelijk Koerdistan: 'Dit land is gekaapt'

Zijn telefoon gaat. Hoshyar Zebari neemt op. 'Ben je in New York? Kom je nog hierheen, of niet? Maak je geen zorgen. We are rock solid. Er komt geen uitstel. Geen afstel.' Telefoon weg. Zebari verontschuldigt zich in perfect Engels. 'Excuses, maar ik moest opnemen. Dit was een van mijn belangrijkste Amerikaanse adviseurs.'

Hoshyar Zebari (64) wordt vaak gebeld in de aanloop naar het referendum waarin Koerden in Irak maandag stemmen over onafhankelijkheid. Als oom van de Koerdische president Massoud Barzani behoort Zebari tot de binnenste ring van de Koerdische machtsclan. Hij was minister van buitenlandse zaken in de Iraakse regering in Bagdad, en tot vorig jaar minister van financiën. Zijn telefoon staat vol namen en nummers van westerse diplomaten.

Die proberen hem nu te bewerken, de een na de ander. Want Zebari beslist samen met president Barzani en een handvol andere Koerdische staatsmannen over de doorgang van het referendum. Als de Koerden maandag naar de stembus gaan, zo is de internationale vrees, dreigt een scheuring in het toch al fragiele Irak.

Welke landen proberen het referendum te voorkomen?

'Frankrijk, Groot-Brittannië, maar vooral de Verenigde Staten. De Amerikanen zijn bang dat het referendum de strijd ondermijnt tegen Islamitische Staat. Dat is onzin, een misvatting. Wij staan klaar om IS te bevechten.'

Tot op het laatst zijn er gesprekken gaande?

'En wij luisteren. Wij zijn bereid om alle voorstellen te bestuderen. Misschien slagen westerse landen erin om hun Iraakse vrienden te overtuigen. Kijk, wij hebben geen ruzie met Washington, Parijs of Londen. Ons probleem is met de Iraakse regering in Bagdad. Om het referendum uit te stellen, is een in beton gegoten toezegging nodig van Bagdad over een nieuw referendum op een latere datum. Die toezegging is er niet.'

Waarom vragen de Amerikanen om uitstel?

'De Amerikanen zeggen: wacht tot premier Al Abadi volgend jaar in Bagdad is verkozen, want dat is beter voor de stabiliteit van Irak. Ons antwoord: wie garandeert dat Al Abadi überhaupt wordt verkozen? Al Abadi is om te beginnen erg onzeker over zichzelf. Zo!'

U heeft het niet op de regering in Bagdad. Op twitter schrijft u: de Iraakse president is 'machteloos en irrelevant.' De Iraakse president, Fouad Massoum, is een Koerd. En fel gekant tegen het referendum.

'Met die tweet drukte ik mijn frustratie uit. In het buitenland zeggen ze: jullie Koerden in Irak hebben al een vertegenwoordiging in Bagdad, want de Iraakse president is een Koerd... Maar de Iraakse president heeft geen macht. Hij doet er niet toe. Zelfs de ambassadeurs willen hem niet ontmoeten. Het is zeldzaam, heel zeldzaam, als een ambassadeur Massoum ontmoet. Hij is compleet gemarginaliseerd.'

Turkije dreigt ondertussen om de grens te blokkeren. Veel goederen in de Koerdische regio van Irak komen uit Turkije.

'Daar dreigen ze inderdaad mee. Ik zeg altijd: dit is voor ons geen risicovrije onderneming.'

Waarom juist nu dit referendum?

'Als we het referendum niet houden, zullen wij, de Koerden, altijd een minderheid blijven. Sinds de val van Saddam Hoessein in 2003 zijn er zoveel beloftes gebroken. We zouden een seculier Irak krijgen, een federaal Irak. In plaats daarvan hebben we nu een gecentraliseerde staat en een sektarisch verdeeld land. We hebben het geprobeerd. Maar het is niet gelukt. Dus we kunnen in dit kapotte systeem blijven, of we bouwen onze eigen staat.'

Komt dit referendum voort uit angst voor de door Iran gesteunde milities in Irak?

'Iran is hier aan de macht. Op allerlei vlakken - militair, financieel, juridisch, qua wetgeving - controleert Iran dit land. Iran beslist: wie is goed in Irak en wie niet? Dit land is gekaapt. Daarom willen wij geen deel meer uitmaken van Irak. De Amerikanen denken dat zij in Irak nog altijd veel te vertellen hebben, maar dat is hun eigen wishful thinking.'

In 2014 kortte Bagdad de salarissen van Koerdische ambtenaren vanwege een ruzie over oliegelden. Hoe belangrijk is dat?

'Dat was voor ons het breekpunt. De olie, dat was een anti-Koerdische beslissing. Heel agressief. Wij kregen het verwijt dat we olie stiekem exporteerden. Maar dat was maar een beetje olie, iets van honderd duizend vaten naar Turkije en Iran.'

Wat gebeurt er na het referendum?

'De aarde blijft gewoon draaien. We zullen niet op de dag na het referendum de onafhankelijkheid van Koerdistan uitroepen. We gaan de grenzen niet sluiten. Irak zal er gewoon nog zijn. We zijn nog steeds arme Koerden, met slechts 10 procent van de Iraakse olie-opbrengsten versus 90 procent naar Bagdad. We gaan praten met Bagdad. We moeten afspraken maken die werken. Nu hebben we eigenlijk ook al afspraken, maar die werken dus niet.'

Het doel van dit referendum is: een betere onderhandelingspositie met Bagdad?

'Nee, nee. Het belangrijkste doel is: onze eigen staat. Maar dat komt niet vanzelf. Dat kan nog meerdere maanden of jaren duren. We zullen met Bagdad in gesprek blijven, want we willen dat dit vreedzaam verloopt. We willen geen geweld. Maar ons uitgangspunt is: vaarwel.'