Direct naar artikelinhoud
Update

'Verkiezingsbeving': voor het eerst rechtsere rivaal van Merkel in Duitse parlement

De afstraffing van de coalitie is groot. De overwinning van de AfD schokt de aanhangers van alle andere partijen diep. Voor het eerst zit er een rechtsere rivaal van Merkels CDU/CSU in het parlement. Een 'verkiezingsbeving'.

Aanhangers van de rechtspopulistische AfD.Beeld epa

Bondskanselier Angela Merkel heeft de Duitse verkiezingen gewonnen met de slechtste uitslag die haar partij sinds 1949 heeft gehaald, 33 procent van de stemmen. Haar vierde regeringstermijn begint daarmee alles behalve comfortabel. Ze verloor meer stemmen dan verwacht aan de rechtspopulistische AfD, die de Bondsdag als derde partij binnenkomt met 12,6 procent van de stemmen.

Het heette zondagavond in Duitsland een 'verkiezingsbeving'. Voor het eerst na de oorlog zit er in het parlement een partij die rechtser is dan CDU/CSU. Ruim een miljoen kiezers verloren de christen-democraten aan de AfD, dat is ongeveer een kiezer per vluchteling die rond 2015 Duitsland binnenkwam.

Ook de andere regeringspartij SPD leed een historisch verlies: 20,5 procent van de stemmen is de slechtste uitslag in de bestaansgeschiedenis van de sociaal-democratische partij. In de voormalig Oost-Duitse deelstaten ging de AfD zelfs de SPD voorbij en eindigde als tweede partij, achter de CDU.

Liveblog Duitse verkiezingen

Lees in dit liveblog alles terug over de Duitse verkiezingsavond.

Na de onthutsende verkiezingsuitslag bleef Merkel kalm als altijd. 'We hadden ons natuurlijk een betere uitslag gewenst, maar hebben ons strategische doel bereikt', zei ze. 'We zijn de grootste partij geworden.'

Maar ook zij zei dat de CDU het miljoen kiezers van de AfD terug wil halen, wat duidt op een afslag naar rechts. De vooraanstaande linkse filosofe Carolin Emcke reageerde op Twitter onmiddellijk: 'De beste bescherming tegen rechtsbuiten, is niet zelf in rechtsbuiten veranderen.'

Het niet AfD-stemmende deel van Duitsland is van de uitslag geschrokken, ongeacht de eigen politieke voorkeur. Zaterdag hadden alle landelijke kranten, tot Bild aan toe, hun lezers aangeraden niet op de AfD te stemmen. Voor Club Traffic aan de Alexanderplatz in Berlijn, waar de AfD zondag haar overwinningsfeest vierde, verzamelden zich een paar honderd in het zwart geklede linkse demonstranten.

'We zullen op ze jagen! We gaan Merkel en wie dan ook opjagen', jubelde AfD-lijsttrekker Alexander Gauland bij het binnenkomen van de uitslagen. Achter hem deinden honderden partijleden. De Bondsdag is groot en de AfD moet vermoedelijk bijna 90 zetels vullen. Dat zal nog knap ingewikkeld worden voor de jonge partij. Maar die zorgen zijn voor morgen.

In Berlijn, waar de AfD zondag haar overwinningsfeest vierde, verzamelden zich een paar honderd in het zwart geklede linkse demonstranten.Beeld reuters
Angela Merkel spreekt haar aanhangers toe.Beeld ap

Twitter bericht wordt geladen...

Merkel gaat doorregeren, de vraag is alleen hoe - het scenario van een Pyrrusoverwinning ligt op de loer. De SPD is vast van plan zijn wonden in de oppositie te likken, maakte fractievoorzitter Thomas Oppermann nog geen vijf minuten na de eerste uitslagen bekend. Lijsttrekker Martin Schulz blijft onlangs het krakende verlies aan. 'Wij winnen samen en wij verliezen samen', zei Oppermann.

Voor de verkiezing had Merkel al samenwerking met die Linke en de AfD uitgesloten, en dus blijft er maar één meerderheidscoalitie over: CDU met die Grünen en de liberale FDP. De Jamaica-coalitie, noemen de Duitsers dat vanwege de combinatie van partijkleuren. Maar de associatie met zonnige ontspanning gaat in dit geval niet op, eerder die met Caribische wervelstormen.

Thomas Oppermann, fractievoorzitter SPD.Beeld epa

De liberalen van Christian Lindner hebben hun plek in het parlement terugveroverd na vier jaar afwezigheid. Ze haalden met 10,7 procent meer dan een verdubbeling ten opzichte van vier jaar geleden. Ook bij die Grünen werd feest gevierd. De partij van lijsttrekkers Cem Özdemir en Katrin Göring-Eckhardt won licht (8,9 procent), terwijl de peilingen al maanden verlies voorspelden.

Beide partijen staan open voor coalitiegesprekken, maar de onderlinge verschillen zijn groot. De drie grootste strijdpunten lijken milieu en duurzaamheid, immigratiepolitiek en de toekomst van de EU te worden. Het is straks aan verliezer CDU om twee kleine, tamelijk tegengestelde partijen in overwinningsroes tot compromissen bereid te krijgen.

Zeker is dat zowel de liberalen als de Groenen hun huid duur zullen verkopen. Ze weten uit ervaring dat deelname als kleintje in de coalitie bij de volgende verkiezingen tot afstraffing kan leiden. Bovendien: zo'n regeerakkoord zal een compromis in het politieke midden worden, terwijl de verkiezingsuitslag duidelijk maakt dat de Duitse kiezer juist uit dat midden weg wil, naar de randen van het politieke spectrum.

Welke koers willen de christen-democraten varen na dit grote verlies? Al jaren gaat het hardnekkige gerucht dat Merkel zelf graag met de Grünen regeert. Met Winfried Kretschmann, de nuchtere groene minister-president van Baden-Württemberg kan ze uitstekend door een deur. Maar in de rechtervleugel van haar partij, vooral de Beierse CSU, staat dat gelijk aan een nachtmerrie. CSU-voorman Horst Seehofer gaf meteen de toon aan: 'Duitsland moet Duitsland blijven, Beieren moet Beieren blijven.'

Christian Lindner, FDP.Beeld epa

Een kijkje over de schouders van zeven Duitse kiezers

Van AfD tot de Grünen: zeven Duitsers over hun keuze
De Duitse kiezer heeft zijn stem uitgebracht. Merkel wint, maar alle aandacht gaat uit naar de opkomst van de AfD. Met welk gemoed betrad Duitsland vandaag het stemhok? 

De Populistenfactor
Rechts-populistische partijen zoals de AfD zijn niet meer weg te denken uit de Europese politiek. Hoe groot zijn ze en welke rol spelen ze in hun land?