Nuchter, ambitieus en oprecht: de magie van Eberhard van der Laan verklaard

Nuchterheid

Een volkse dokterszoon...

Door de wonderlijke combinatie van intellectuele superioriteit en volkse aandoenlijkheid, zoals een ambtenaar hem eens typeerde, kan de Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan met iedereen op gelijke voet communiceren. Op de markt dolt hij met marktkooplui, op de Zuidas praat hij als een bankier, een dakloze steekt hij in diens taal een hart onder de riem, bij Ajacieden is hij supporter onder de supporters. 'Sodemieter op' en 'precaire situatie' rollen even natuurlijk uit zijn mond.

Op de middelbare school maakte de dokterszoon zich de taal van de straat eigen. Naar eigen zeggen was hij een waardeloze scholier die vooral spijbelde. In zijn studententijd pikte hij ook het nodige op van de straat toen hij de kost verdiende met pokeren en de illegale verkoop van orchideeën.

Die behendigheid om met iedereen te kunnen communiceren koppelt Van der Laan aan een pragmatische ga-eropafmentaliteit. In het najaar van 2011 heeft de wereldwijde antikapitalistische protestbeweging Occupy zijn tenten opgeslagen op het Beursplein. Dat wordt lang gedoogd, maar als het een rotzooi wordt, moeten ze weg. Van der Laan gaat er praten en laat zich met plezier de mores van de protestbeweging welgevallen. Alles wat hij zegt, herhalen de actievoerders in koor.

CV Eberhard van der Laan

1955 geboren in Leiden

1983 rondt rechtenstudie aan Vrije Universiteit cum laude af

1990-1998 PvdA-raadslid Amsterdam, fractievoorzitter (vanaf 1994)

1992-2008 partner advocatenkantoor Kennedy van der Laan

2008-2010 minister voor Wonen, Wijken en Integratie

2010-2017 burgemeester van Amsterdam

De burgemeester heeft die dag wel wat meer te doen, maar blijft rustig zitten en maakt af en toe een snaakse opmerking waar zelfs doorgewinterde actievoerders op z'n minst om moeten glimlachen. Op een enkele arrestatie na is het kamp een paar dagen later vreedzaam ontruimd.

De Miljonairs Fair, een evenement dat vloekt met alles waar Van der Laan voor staat, bezoekt hij om geld los te peuteren voor de noodlijdende daklozenkrant. Kan hij meteen zien of de 'opwaarts mobielen zorgzaam zijn'.

Die praktische aanpak hanteert hij ook op een ander terrein: laat nooit onzin onweersproken. In de winter van 2014 hebben uitgeprocedeerde asielzoekers hun tenten opgeslagen op een veldje in Amsterdam-West. Het kamp is vervuild en onveilig, reden voor Van der Laan om hen te sommeren te vertrekken. Daags voor de ontruiming probeert hij de vluchtelingen te bewegen het kamp vrijwillig te ontruimen. Tevergeefs. Als hij vertrekt en een met de vluchtelingen sympathiserende actievoerder 'fascist' roept, draait Van der Laan zich met een ruk om. 'Wie zei dat?', gromt hij. Het blijft stil, niemand in de groep verroert zich.

Actievoerders en uitgeprocedeerde asielzoekers halen een paar maanden later op een zondagavond verhaal bij de ambtswoning aan de Herengracht. Van der Laan komt naar buiten, gaat met ze in discussie en wordt fel als hij ze op leugens betrapt. Hij grist de microfoon uit de handen van een actievoerder en geeft hem van katoen. Een getergde Van der Laan is op zijn best.

Beroemd is het voorval uit de tijd dat Van der Laan voorzitter is van de Amsterdamse PvdA-fractie. Op werkbezoek wordt hij uitgescholden voor zakkenvuller. 'Wat nou, zakkenvuller', reageert hij. 'Ik was vanochtend om 7 uur op en heb de hele dag gewerkt. Wat heb jij gedaan vandaag?'

In het condoleanceregister voor de slachtoffers met de MH17 schrijft Van der Laan op 20 juli 2014 wat iedereen denkt, maar geen gezagsdrager hardop durft te zeggen: hij heeft het over een aanslag.

De enkele keer dat Van der Laan iets omfloerst zegt, weet iedereen toch wel wat hij bedoelt. Als hij zegt: 'Ik sta boven de partijen', horen kenners: 'Ik ben sociaal-democraat en dit vind ik ervan.'

Medaille 

Burgemeester Van der Laan heeft vrijdag de Gouden Medaille van de stad gekregen. Het is de hoogste onderscheiding van Amsterdam.

Ambitieus:

...die kan intimideren als het moet...

Hij is pas een paar maanden burgemeester als Liu Qi op bezoek komt, de partijsecretaris van Peking. De man heeft het Van Gogh Museum bezocht en is emotioneel geraakt door de schilder.

Of een Van Gogh-tentoonstelling in Peking mogelijk is? 'Geen probleem', zegt Van der Laan, die geen idee heeft hoe hij dat voor elkaar moet boksen. Hij krijgt het voor elkaar.

Nee verkopen aan Van der Laan is er niet bij. Het moet en het moet snel. Hij is allergisch voor 'kan niet', 'hebben we geen geld voor' en 'hebben we al geprobeerd'. Geen probleem is onoplosbaar. 'Je zit af te brokkelen, vriend.' In de kantlijn van een notitie van een ambtenaar heeft Van der Laan 31 vragen gekrabbeld. 'Graag een nieuw dossier.' Het gaat over de Top600, de aanpak van de zeshonderd crimineelste jongeren, en Van der Laan zit erbovenop.

Hij trekt en hij sleurt. Van der Laan, die ooit tussen twee vechtende rozenverkopers sprong, is confronterend en op het intimiderende af als het moet. Hij zet iedereen aan het werk. 'Je staat altijd met een aap op je schouder buiten', zegt een deelnemer na een werkoverleg.

Ambtenaren is hij meer dan eens te snel af doordat hij ter plekke poolshoogte heeft genomen. Amsterdammers vinden het prachtig dat hun burgemeester zijn ambtenaren achter de vodden zit.

Veel zaken behandelt de voormalige advocaat als een kort geding, hij moet winnen. Dan pakt hij uit een affaire een onderdeel en bouwt daar een betoog omheen, zoals hij gewend was in de rechtszaal.

Lopen veel bestuurders met een boog om incidenten heen in de hoop dat het overwaait, Van der Laan zet er graag zijn tanden in. De uit de hand gelopen huldiging van Ajax op het Museumplein grijpt hij aan om de kampioen voortaan te huldigen op een troosteloze plek naast de Arena.

De affaire met de 'boerka-stemmer' geeft hem de gelegenheid de organisatie rondom verkiezingen aan te scherpen. Een verslaggever van PowNews heeft gekleed in een oranje boerka en zonder juiste identificatie een stem kunnen uitbrengen bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012. Bartho Boer, zijn voormalige woordvoerder: 'Hij omarmt incidenten om de boel te verbeteren.'

Goed of fout, Van der Laan weet het in een oogwenk. Boer: 'Ik heb hem nooit, over niet één onderwerp horen zeggen dat hij daarover moest nadenken.'

Winnen kan alleen wanneer je prioriteiten durft te stellen. Op zijn Van der Laans: 'Als er tien problemen zijn en je wilt ze alle tien tegelijk oplossen, dan heb je er elf, want dat lukt je nooit.'

Hij heeft van meet af aan van veiligheid bovenaan staan. Van der Laan is drie maanden burgemeester als hij op de stoep staat bij de weduwe van de bij een overval vermoorde juwelier Fred Hund in West. Dat stadsdeel wordt geteisterd door roofovervallen door gewapende jongeren ('Tijdbommetjes op scooters'). Van der Laan voert er preventief fouilleren in. Dat ligt gevoelig in de Amsterdamse gemeenteraad, maar hij wijkt geen duimbreed. 'Het is oneindig veel vervelender om een pistool op je hoofd gedrukt te krijgen dan te worden gefouilleerd.'

Die daadkracht toont Van der Laan ook met Ajax-hooligans, foute kickboksgala's, motorclubs, louche taxichauffeurs, treitergezinnen, homo- pesters en de zeshonderd crimineelste jongeren.

Oprechtheid:

...maar zeer betrokken en open is.

Van der Laan is empathisch. Dat komt hem van pas in de zedenzaak rondom Robert M., die uiteindelijk wordt veroordeeld voor ernstig seksueel misbruik van 67 kinderen. Hij veegt zijn agenda schoon en is er weken dag en nacht mee bezig. Als vader van vijf kinderen (twee uit zijn eerste, drie uit zijn tweede huwelijk) ontpopt hij zich als vertrouwenspersoon van de ouders.

Openheid paart Van der Laan aan daadkracht. De directeur van het kinderdagverblijf waar kinderen zijn misbruikt, dwingt hij terug te treden. Tegenover de ouders en de gemeenteraad toont hij zijn gevoel van machteloosheid.

Als een wethouder een limiet wil stellen aan het aantal daklozen in de winteropvang, laat Van der Laan weten dat in Amsterdam niemand buiten in de kou hoeft te slapen.

Humor is belangrijk voor hem. Voor een overleg met een delegatie van Occupy komt hij een half uur te laat op de Stopera. Een man met een indianentooi is een van de afgevaardigden. 'Klukkluk, de burgemeester komt van de Nijmeegse prairie', verontschuldigt Van der Laan zich. De indiaan legt zijn hand op zijn hart, maakt een buiging en zegt: 'Dank u wel, burgemeester.' Het ijs is gebroken.

De kritiek dat zijn vrouw Femke daags voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 met de nummer 2 van de PvdA met rode rozen en al op de foto is gegaan, pareert hij met de vraag of hij haar soms een boerka moet omhangen.

Exemplarisch voor Van der Laans karakter is het staatsbezoek in 2013 van president Poetin aan Amsterdam. Hij laat dat schieten uit protest tegen de Russische antihomowet. Van der Laan heeft 'niets met die man'.

Gevraagd door de Amsterdamse zender AT5 of hij iets kan leren van Poetin, antwoordt hij: 'Hij kan goed zwemmen, geloof ik.'

<sub>Jaap Stam was van 2009 tot 2014 verslaggever Amsterdam bij de Volkskrant.

Dit artikel verscheen in september 2017 in de Volkskrant.</sub>