Direct naar artikelinhoud

Zoetzure kunst is er niet alleen om te aanschouwen

Zoetzure kunst is er niet alleen om te aanschouwen
Beeld TRBEELD

Suiker lijkt een luchtig onderwerp voor een expositie maar er kleven zware thema's aan als slavernij en eetverslaving, blijkt in Schiedam.

Pierre Janssen strooide suiker op de stoep voor 'zijn' museum in Schiedam. Hij wilde voorbijgangers zo verleiden om binnen te stappen. Of dit een waar verhaal is of niet, het past wel bij het legendarische beeld van Janssen als de man die niets te dol was om kunst onder de aandacht te brengen van een groot publiek. 

In de jaren vijftig veranderde onder zijn leiding het ingedutte museum in Schiedam in een spraakmakend kunstcentrum. Later zou hij ook landelijk bekend worden met zijn aanstekelijke optredens als presentator bij het tv-programma 'Kunstgrepen', waar hij in gewone-mensentaal praatte over kunst.

De entree is spectaculair met een overweldigend snoeplandschap van dertig vierkante meter

Gaat de geschiedenis zich herhalen in Schiedam, vraag je je af bij de ingang van het Stedelijk Museum. Daar kunnen bezoekers sinds deze week door twee grote bakken met kauwgomballen naar binnen 'waden'. Met deze zoete 'Ode aan Pierre Janssen' wil het museum mensen verlokken tot een bezoek aan de tentoonstelling 'Sticky Business. De verleiding van suiker in de kunst'. 

Net als in de jaren vijftig was het museum toe aan een opfrisbeurt. Sinds het aantreden ruim een jaar geleden van een nieuwe directeur, Deirdre Carasso, waait er een andere wind. Een van de voornemens van Carasso is om - in de geest van Pierre Janssen - meer tentoonstellingen te maken over onderwerpen die ook het grote publiek en gewone Schiedammers aanspreken. Met een tentoonstelling over suiker in de kunst wil ze laten zien dat er aan dit ogenschijnlijk luchtige onderwerp ook grote thema's kleven, als slavernij en eetverslaving.

Het idee voor deze expositie ontstond toen Carasso 'weer eens' aan het diëten was, maar na twee weken al in de fout ging. Ik riep hier uit: "Waarom maken we geen tentoonstelling over snoep? Dat willen we toch, exposities over dingen die mensen bezig houden?" Ze belde Marije Vogelzang, hoofd van de afdeling Men and Food van de Design Academy in Eindhoven, die daarnaast als 'eetontwerper' kunstinstallaties maakt van en over voedsel. Dat leverde zoveel ideeën op dat ze Vogelzang vroeg als gastconservator.

Tekst gaat verder na de afbeelding

Zoetzure kunst is er niet alleen om te aanschouwen
Beeld Jacques Voort000

Suiker roept bij iedereen wel iets op. Voor de een is het een zoetmaker om verjaardagen en andere belangrijke gebeurtenissen te vieren. Anderen zien het als het witte gif, de grote vijand voor de volksgezondheid die leidt tot diabetes en obesitas. De productie van suikerriet bracht grote rijkdom, maar leidde ook tot slavernij. Of zoals Vogelzang het formuleert: 'Suiker is hemels en hels, zoet en zuur, verleiding en destructie'.

Die tegenstellingen keren op alle mogelijke manieren terug in de tentoonstelling. Vogelzang toont het werk van bijna twintig (internationale) kunstenaars die zich laten inspireren door suiker en zoetigheid. Ook een van haar eigen werken laat ze zien: een zwerm suikerpistooltjes symboliseert de verwoestende effecten van suiker op het menselijk lichaam, maar ook op veel grotere schaal bij de verdeling van armoede en rijkdom.

De entree is spectaculair met een overweldigend snoeplandschap van dertig vierkante meter. Met zijn mierzoete fluorescerende kleuren oogt het als het gedroomde luilekkerland. Maar het is zo over de top dat je alleen al van het kijken een beetje misselijk wordt.

Aan de beelden met drop- en colasmaak mag ook gelikt worden

Een zaal verder ruikt het naar cola, fanta, drop en framboos: de ingrediënten waar de verleidelijke vrouwenbeelden van Joseph Marr naar smaken. Aan de beelden met drop- en colasmaak mag ook gelikt worden, waardoor ze in de loop van de tentoonstelling hun schoonheid zullen verliezen. Over de verleidelijkheid én vergankelijkheid van schoonheid gaat het in meer werken, zoals in het suikerschilderij van Jonas Etter. De gebrande suiker druipt er af en ligt als een bruine plas op de vloer.

Tekst gaat verder na onderstaande afbeelding.

Sticky business tentoonstelling - atelier Joseph Marr, Cola Vanitas, 2016Beeld TRBEELD

De kunstenaars zijn niet voor of tegen suiker, al hebben de meeste werken een zure bijsmaak. Zo laat Helmut Smits met een destilleerapparaat zien hoeveel drinkwater er nodig is voor de productie van een flesje cola. Daarmee wijst hij op het bizarre feit dat in sommige delen van de wereld meer cola dan drinkwater voorhanden is.

Angstaanjagend is het beeld van een borrelende ketel met kokend heet suikerrietsap. Het toont hoe gevaarlijk en zwaar het werk was van de slaven uit Afrika die tussen 1700 en 1863 in Suriname betrokken waren bij de productie van suiker. Fotograaf Dan Bannino fotografeert stillevens met dieetproducten van beroemdheden. Zo zou oud-president Bill Clinton zweren bij kool en wortels en zangeres Beyoncé een velletje wc-papier eten om het hongergevoel te onderdrukken. Ook het andere uiterste komt aan bod in de film over 'feeders'. Dat zijn mensen die (seksueel) genot beleven aan het voeden of gevoed worden. Trots tonen vrouwen hun letterlijk vetgemeste lijven, terwijl hun partner alvast de volgende maaltijd van zoete en vette ingrediënten bereidt.

De tentoonstelling bevat ook zoetigheden die iets vertellen over het gebruik ervan in verschillende culturen

Dan is het beeld van een vrouw die zich koestert in de weldaad van een warme honingdouche een stuk aangenamer, tót ze er uiteindelijk in verzwelgt. Vogelzang: "Dromen we niet allemaal van een land van melk en honing? Maar als we eenmaal leven in overvloed, worden we er door overspoeld en dreigen we eraan ten onder te gaan."

Lekkernijen

Behalve kunst bevat de tentoonstelling 'Sticky Business' ook tachtig snoepjes, koekjes en lekkernijen uit de hele wereld, die iets vertellen over het gebruik van zoetigheid in verschillende culturen. Hoe komt de Zeeuwse babbelaar aan z'n naam? Waarom wordt er in sommige Mexicaanse kerken cola gedronken? Waar komen meringues vandaan? En bezoekers kunnen zelf aan de slag in een chocoladeworkshop. De keerzijde van al dat zoet blijft niet onbesproken: elke dinsdag is er voorlichting gegeven over gezonde hapjes uit verschillende culturen.

'Sticky Business. De verleiding van suiker in de kunst' is t/m 18 februari te zien in het Stedelijk Museum Schiedam.