May wil ‘creatieve’ Brexit, zegt ze 10 keer

De Engelse directeur van een kunstinstelling in Florence had van tevoren ook geen idee waarom de Britse premier Theresa May de Toscaanse stad vrijdagmiddag had uitgekozen voor een belangrijke Brexit-toespraak. Na afloop had hij een ingeving. „Er is volgens May veel creativiteit vereist om Brexit te laten slagen. Theater, kunst, wetenschap. Dat hebben wij hier in overvloed’’, zei hij terwijl hij na Mays rede de zaal verliet.

Hij had gelijk. In totaal tien keer gebruikte May in haar speech de woorden creatief of creativiteit. Wil Brexit een succes zijn, zowel voor het Verenigd Koninkrijk als voor de Europese Unie dan is een flexibele, open en dus creatieve houding vereist. Slagen de onderhandelingen niet, aldus May, dan „profiteren alleen diegenen die onze waarden afkeuren en die zich tegen onze belangen verzetten”. Ze noemde, in bedekte termen, Noord-Korea, Poetin, jihadisten, voorstanders van protectionisme en jihadisten in Libië als krachten die de liberale wereld, die zowel het Verenigd Koninkrijk als de rest van EU, bedreigen.

Tevoren was duidelijk dat May een paar onderwerpen concreet moest behandelen, wilde haar speech enige kans van slagen (de moeizame onderhandelingen op gang krijgen) hebben. Ze moest zeggen dat de Britten hun financiële verplichtingen in de huidige begrotingsperiode tot 2020 gaan nakomen. Ze moest zeggen dat ze meer inspanning zou leveren om te zorgen dat de rechten van EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk gewaarborgd zouden blijven. Dat deed ze. Ze zei zelfs dat Britse rechters in de toekomst oog moesten houden voor uitspraken van het Europees Hof van Justitie als het ging om de rechten van EU-burgers.

Lees ook dit opiniestuk: Alleen als de Brexit slaagt is de EU nog geloofwaardig

Overgangsfase van twee jaar

Om het bedrijfsleven tot kalmte te manen moest May zeggen dat de Britten in de jaren na 2019 een overgangsregime willen, zodat alles de eerste jaren na uittreden feitelijk hetzelfde blijft, inclusief eerbiediging van vrij verkeer van personen. Ook dat deed ze en ze zei eveneens dat de Britten bereid zijn de EU daarvoor te betalen. May wil een overgangsfase van twee jaar. In die zin voldeed haar derde Brexit-toespraak in een jaar tijd meer aan minimumverwachtingen dan haar eerdere pleidooien.

Toch was haar Italiaanse toespraak meer ‘hakken over de sloot’ dan het moment waarop zij in een concrete blauwdruk de Brexit naar haar hand zette. Ze riep op om tot creatieve oplossingen te komen zodat de grens tussen Ierland en Noord-Ierland onzichtbaar blijft. Ze riep op tot een creatieve oplossing om in de toekomst met de EU te handelen. Ze wil dat Britse bedrijven betere toegang hebben tot de Europese interne markt dan voorzien in het handelsverdrag tussen de EU en Canada. May wil echter niet dat de Britten met minimale invloed gedwongen EU-regels moeten overnemen zoals Noorwegen dat doet. Ze wil iets unieks. Om van een echte doorbraak te kunnen spreken, had had haar toespraak in ieder geval een eerste concrete aanzet tot die creatieve oplossingen moeten geven. Nu leken haar uitspraken op de trompe-l’oeil-schilderingen op de muur achter haar: het ziet er indrukwekkend uit, maar de werkelijke diepgang ontbrak.

Barnier voorzichtig positief

Michel Barnier, hoofdonderhandelaar namens de Europese Commissie, reageerde voorzichtig positief. Hij was opgetogen dat May op een constructieve toon sprak. Britse onderhandelaars zullen hopen dat zij hetzelfde aantreffen als zij volgende week weer naar Brussel gaan voor de vierde ronde van gesprekken. Tot nu toe storen zij zich aan de afstandelijke en soms zelfs vijandige sfeer. De zachtere toon die May aansloeg moest ook dienen om de kou tussen de onderhandelingsteams uit de lucht te nemen.

De Franse president Macron zei volgens persbureau AFP echter verdere „opheldering” te willen van de Britten, onder meer wat er met EU-burgers in het VK zal gebeuren, voor er over andere kwesties (zoals een nieuwe handelsrelatie) gepraat kan worden.

Of de gesprekken, die uiterlijk nog ruim een jaar kunnen duren, nu echt vlotter verlopen hangt er ook vanaf of May de komende weken deze plannen kan verkopen aan haar partij. Overtuigde Brexiteers zullen op het partijcongres begin oktober hun zaak bepleiten dat May op deze manier Brexit verkwanselt door een soort quasi-lidmaatschap te willen regelen. Dat was volgens hen niet de bedoeling. Aan May de moeilijke opgave om niet alleen in Toscane maar ook straks in Manchester te overtuigen dat een vriendschappelijke weg voorwaarts in ieders belang is.