Politiek Europa beziet keizerin Merkel met een mengeling van wantrouwen en hoop
Het ene land beziet haar met enige jaloezie, het andere met hoop of juist wantrouwen. Hoe kijken belangrijke partners van Duitsland aan tegen de waarschijnlijke herverkiezing van Angela Merkel?
Den Haag: Frans-Duitse as kan druk zetten op relatie Merkel
Verguisd en bewonderd is Merkel de afgelopen jaren in Nederland. De een prees haar besluit om in 2015 asielzoekers ruimhartig welkom te heten als moreel juist, terwijl de ander haar grenzeloze naïviteit verweet. Het beeld dat Nederlanders in deze periode van de Duitse kanselier hadden, was een weergave van de verhitte binnenlandse discussies over het vluchtelingenvraagstuk.
GroenLinks-leider Jesse Klaver nam begin 2016 het 'Wir schaffen das' van Merkel over. 'We kunnen dit aan, absoluut,' zei hij over de grote aantallen asielzoekers die destijds naar West-Europa kwamen. Hij wees op de zeventigduizend Nederlanders die zich in 2015 als vrijwilliger bij vluchtelingenorganisaties meldden.
Rutte en Merkel zijn de langstzittende West-Europese regeringsleiders in de EU.
Klaas Dijkhoff, VVD'er en als staatssecretaris van veiligheid en justitie verantwoordelijk voor de asielopvang, dacht er eind 2015 anders over. Hij werd toen gevraagd of hij Merkel's woorden wilde gebruiken over een verwachte toestroom van nog eens 58.000 asielzoekers in 2016. "Nee, doe ik niet. Ik heb eerder, op een bijeenkomst met burgemeesters en wethouders gezegd: 'Het kan kunnen'. Maar dan moet wel alles goed gaan."
Zover kwam het niet. Merkel, Mark Rutte en de Turkse premier Ahmet Davutoglu sloten aan de vooravond van een Europese top in maart 2016 een akkoord op de Turkse ambassade in Brussel. Pas nadat de drie leiders eruit waren, lichtten zij de Europese Commissie en collega-regeringsleiders in.
Het tekent de goede werkrelatie die Merkel en Rutte de afgelopen jaren hebben opgebouwd. De twee zijn de langstzittende West-Europese regeringsleiders in de EU, en hebben lastige dossiers als Griekenland, vluchtelingen en de relatie met Rusland samen meegemaakt. Alleen de premiers van Bulgarije, Hongarije en Slowakije kunnen aan de dienstjaren van de in 2010 aangetreden Rutte tippen, maar deze landen spelen in de EU een minder belangrijke rol dan Nederland.
Als blijk van waardering bezorgde Merkel Rutte een uitnodiging voor de G20-top die dit jaar in Hamburg plaatsvond. Balkenende was als premier een aantal keer bij dit selecte gezelschap geweest, maar voor Rutte was het de eerste keer.
Merkel belde Rutte ook op de verkiezingsavond van 15 maart om hem te laten weten dat zij zich verheugt 'op verdere goede samenwerking als vrienden, buren en Europeanen.' Rutte hoopt waarschijnlijk op 24 september hetzelfde te doen, maar toch kan de relatie de komende jaren onder druk komen te staan. De VVD vreest een hernieuwde Frans-Duitse as, waarbij Merkel uiteindelijk toegeeft aan de wens van president Emmanuel Macron voor meer financiële solidariteit tussen Europese landen. In dat geval zou Nederland tegen de zin van Rutte de portemonnee moeten trekken.
Tekst loopt door na onderstaande afbeelding.
Londen: Britten hopen dat herverkiezing de Brexit-impasse doorbreekt
Nog vier jaar Merkel zien de Britten als hét recept voor een doorbraak in de Brexit-onderhandelingen. Die verkeren al maanden in een impasse. Brussel eist van de Britten meer duidelijkheid over hoe ze de scheiding willen regelen. Terwijl de Britse regering het naast de scheiding ook al over de toekomstige handelsrelatie wil hebben. In de discussie over hoe de impasse te doorbreken komt in Groot-Brittannië altijd de naam van Angela Merkel terug.
David Davis, de Britse minister voor Brexit-zaken, schijnt er binnenskamers van overtuigd te zijn dat wanneer de Duitse verkiezingen achter de rug zijn, Merkel vanzelf een doorbraak zal willen forceren. Merkel is immers de machtigste vrouw van Europa en zal uiteindelijk grotendeels bepalen hoe Brexit er wat de EU betreft uit gaat zien, denkt Davis.
De door de Britten zo gehoopte doorbraak kan na zondag nog best een tijd uitblijven.
Daarnaast, zo redeneert de Britse regering, exporteert Duitsland jaarlijks voor 89 miljard euro naar Groot-Brittannië, goed voor 7 procent van de totale Duitse export. Daarmee zijn de Duitsers van alle EU-landen economisch verreweg het meest afhankelijk van de Britten. Die willen toch ook praten over de toekomstige handelsrelatie? BMW wil toch ook nog steeds zijn auto's aan de Britten verkopen? Wat te denken van Siemens of Bosch? De Duitsers, kortom, hebben er geen enkel belang bij om de Britten te straffen voor Brexit.
Daarbij hoopt de Brexit-gezinde pers in Groot-Brittannië op een coalitie van de CDU met de FDP. Die geloven immers veel meer in de vrije markt dan de SPD. "Een coalitie met de SPD zal betekenen dat de Duitsers een stuk minder flexibel zullen zijn tegenover Brexit. De FDP begrijpt veel beter dat er een deal gesloten moet worden waar beide partijen van profiteren", aldus een commentaar in The Spectator onlangs.
Alleen valt tot nu toe op dat het woord 'Brexit' nauwelijks valt in de Duitse verkiezingscampagne. Tijdens het grote 'TV Duell' tussen Merkel en Schulz, kwam het in 90 minuten niet één keer ter sprake. Daarnaast waarschuwden enkele hooggeplaatste Duitse politici in TheSunday Times dat er niks zal veranderen aan de Duitse positie na de verkiezingen. Duitsland zal zich namelijk concentreren op het vormen van een coalitie en nog altijd Michel Barnier beschouwen als de hoofdonderhandelaar namens de EU.
Volgens de Times ziet Merkel uiteraard dat het met de Brexit-onderhandelingen niet goed gaat, maar verwacht ze van de Britten dat die snel met een concreet voorstel komen voor een overgangsperiode na maart 2019, zodat er nog enkele jaren langer de tijd is om de toekomstige relatie vorm te geven. Oftewel, de door de Britten zo gehoopte doorbraak kan na zondag nog best een tijd uitblijven.
Tekst loopt door na onderstaande afbeelding.
Moskou: Relatie is bekoeld, maar Poetin hoopt op reset van betrekkingen
Ze leken voor elkaar bestemd, Angela Merkel en Vladimir Poetin, bij Merkels aantreden als bondskanselier in 2005. Zij geboren en getogen in de DDR en dientengevolge Russisch-sprekend, hij ooit gestationeerd als Sovjetspion in diezelfde DDR, erkend Germanofiel en vloeiend in Duits. Generatiegenoten ook, met Poetin nog geen twee jaar ouder dan Merkel.
Onder de Russische bevolking kon Merkel rekenen op de nodige sympathie. Vóór 2014 viel ze volgens peilingen bij meer dan 60 procent van de Russen in de smaak, maar dat veranderde abrupt na de Russische annexatie van de Krim en het begin van de oorlog in Oost-Oekraïne. Merkel, geschokt, veroordeelde de Russische acties scherp en was een van de grootste pleitbezorgers van economische sancties tegen Rusland. Tegen de Amerikaanse president Barack Obama zou ze hebben gezegd dat Poetin 'het gevoel voor de realiteit is kwijtgeraakt' en 'in een andere wereld' leeft. De Russische televisie schilderde Merkel af als de kwade genius achter de Russische sancties, en voor de meeste Russen viel ze al snel van haar voetstuk. Tegenwoordig beoordeelt bijna zeventig procent haar negatief of uiterst negatief.
Er is geen westerse regeringsleider die Poetin zo goed kent en met wie hij zo regelmatig contact heeft als Merkel.
Merkel toonde zich de afgelopen twaalf jaar even pragmatisch als behoedzaam in haar contacten met Poetin. "Hij komt uit de KGB, die vent kun je nooit vertrouwen", zei ze naar verluidt tegen een collegaparlementariër, toen Poetin in 2003 in het Duits de Bondsdag toesprak. Het macho-gedrag van de Russische president maakte op haar nooit veel indruk. Poetin gebruikte uiteenlopende middelen in de omgang met Merkel. Hij probeerde haar vergeefs tot onderonsjes te verleiden door voor te stellen zonder tolken met elkaar te praten. Een andere keer bracht Poetin zijn labrador mee. Dat Merkel bang was voor honden sinds ze eens was gebeten, was bekend en algemeen werd dit gezien als een pesterijtje, bedoeld om haar onder druk te zetten.
Hoewel de betrekkingen tussen de twee danig zijn bekoeld en de contacten tot een minimum teruggebracht, is er geen westerse regeringsleider die Poetin zo goed kent en met wie hij zo regelmatig contact heeft als juist Merkel. Voor Poetin is zij de sleutel tot het intrekken van de westerse sancties en het doorbreken van Ruslands internationale isolement, maatregelen die Rusland niet op de knieën kunnen dwingen, maar niettemin erg vervelend zijn. Of Merkels rivaal Martin Schulz voor het Kremlin een beter alternatief is valt te bezien. De visies van de beide Duitse politici op Rusland ontlopen elkaar niet veel. Moskou blijft hoe dan ook hopen op een reset van de Russisch-Duitse betrekkingen, wie er in Berlijn ook aan het roer zit.
Tekst loopt door na onderstaande afbeelding.
Parijs: Ontzag, gepaard met een flinke dosis Franse afgunst
Stabiel, effectief. Angela Merkel heeft precies datgene wat hun eigen presidenten missen. Voor Fransen symboliseert de Bondskanselier een jaloersmakend succes.
Het lag er weer dik bovenop, bij het bezoek van premier Édouard Phillipe aan Duitsland vorige week. 'Ik vertegenwoordig een germanofiele regering', zo sprak hij zijn gastvrouw toe. En toen hij een school in Berlijn verliet zei Philippe zwaar onder de indruk te zijn van het Duitse beroepsonderwijs. Dat laat maar 10 procent van de jongeren aan de kant laat staan. In Frankrijk is dat 25 procent.
De Bondsrepubliek onder de kalme leiding van Merkel dwingt bewondering af aan de andere kant van de Rijn. Maar het ontzag gaat vaak gepaard met een flinke dosis afgunst. Het Duitse succes wordt opmerkelijk vaak erkend om er direct daarna weinig heel van te laten. Want rust de welvaart bij de buren niet op de narigheid van al die werknemers met mini-jobs? En is de Duitse zuinigheid en weigering de lonen te verhogen niet de eigenlijke oorzaak van de haperende Franse economie?
De 'domineesdochter' Merkel voldoet niet aan het beeld van een lid van de zakkenvullende elite.
Het felst anti-Duits en dus anti-Merkel is de linkse oppositieleider Jean-Luc Mélenchon - goed voor 19 procent van de stemmen bij de laatste presidentsverkiezingen afgelopen mei. Nadat Merkel zich in 2014 in het openbaar beklaagde over het uitblijven van hervormingen in Frankrijk twitterde Mélenchon zelfs: 'Maul zu, Frau Merkel! Frankrijk is een vrij land, let liever op uw armen en slechte wegen.'
Die agressieve toon sloeg niet aan. De 'domineesdochter' voldoet niet aan het beeld van een lid van de zakkenvullende elite dat links in Frankrijk het liefst op de korrel neemt. Een regeringsleider die tijdens wandelvakanties al jaren in precies hetzelfde houthakkershemd en short wordt gezien? Het fascineert een land waar de revolutie van 1789 geen einde heeft gemaakt aan een verslaving aan luxe en blingbling die zo kenmerkend was voor de hofcultuur.
Veel zorg is er over de vraag met wie Merkel gaat regeren - want dat zij wint, daar twijfelt ook in Frankrijk niemand aan. Wordt het de liberale FDP, speculeren sommigen, dan maken de huidige plannen van president Macron voor een verdieping van de eurozone die is gebaseerd op meer solidariteit (lees: meer geld) van de sterke met de zwakkere eurolanden niet veel kans. Maar ook zonder FDP moeten de Fransen zich waarschijnlijk niet te veel voorstellen van Merkels bereidheid Parijs te volgen. Het antwoord op de vraag hoeveel ruimte Macron krijgt om Europa de weg te wijzen, ligt hoe dan ook in haar handen.