'Geef alle wetenschappers basisbeurs', dan hebben ze meer tijd voor echt onderzoek

Slechts 10 tot 15 procent van de voorstellen die wetenschappers bij onderzoeksfinancier NWO indienen voor geld valt werkelijk in de prijzen. Dat is niet alleen frustrerend voor de betrokkenen, maar vooral inefficiënt, zegt de Vlaamse filosoof Krist Vaesen, werkzaam aan de TU Eindhoven en de Universiteit Leiden. 'We kunnen nauwelijks voorspellen wie het beste werk levert, dus waarom niet de risico's spreiden?'

U publiceerde vorige week met uw Australische collega Joel Katzav in Plos ONE een artikel waarin u onderzoekt of eerlijk delen voor alle onderzoekers haalbaar zou zijn. Een basisinkomen voor alle researchers?

'Onze studie gaat vooral in op een veelgehoord bezwaar, als je over zo'n alternatief systeem begint: als je iedereen geld geeft, krijgen alle mensen te weinig om van te kunnen werken.'

En dat is niet zo?

'Het was niet gemakkelijk om de benodigde data te vinden voor de drie landen die we bekeken: Nederland, Engeland en de VS. Maar de sommetjes zijn vervolgens niet ingewikkeld. In de tweede geldstroom gaat via NWO en de Europese Commissie jaarlijks 700 miljoen euro om. Als je dat gelijkelijk verdeelt over hoogleraren en universitair docenten kom je op ongeveer 500 duizend euro voor vijf jaar, de duur van de meeste projecten.'

Uw conclusie is dat eerlijk delen best uitkan?

'De suggestie is altijd een beetje karikaturaal dat iedereen van tweeduizend euro moet rondkomen. Maar dat klopt niet. We kunnen met dezelfde middelen alle stafleden voldoende financieren zodat ze de huidige aantallen promovendi en post-docs kunnen aanstellen en geld voor apparatuur en reizen overhouden.'

Onderzoekers hoeven in zo'n systeem geen projectvoorstellen meer te schrijven en in commissies te zitten om die van anderen te beoordelen?

'Dat betekent heel veel uren meer voor echt onderzoek. En geld. Er is een Australische studie die suggereert dat alle medische onderzoekers samen jaarlijks vier eeuwen researchtijd spenderen aan het schrijven en indienen van een jaar aan nieuwe projecten. Absurd.'

En in Nederland?

'We hebben geen goeie cijfers, maar wat we wel weten is dat de 15 procent mensen die succes hebben, in hun onderzoek in feite de inspanningen van de overige 85 procent moeten goedmaken. Dat is nogal een opdracht. En een gok, want er is weinig garantie dat dat ook echt lukt.'

Maakt zo'n basisinkomen onderzoekers niet gemakzuchtig en lui? De huidige competitie maakt mensen en ideeën wel scherper, is het idee.

'Dat zou je denken. Maar er is onderzoek dat suggereert dat mensen die een researchbeurs krijgen helemaal niet zo uitzonderlijk goed presteren. Landen als Denemarken en Zwitserland kennen minder competitiedruk en presteren ook goed.

'In wezen kan het huidige systeem met voorstellen en jury's niet garanderen dat de beste wetenschap voorrang krijgt. Terwijl dat wel het uitgangspunt is. Ik zeg: dan moet je niet gokken maar het risico spreiden.'

Een half miljoen euro voor vijf jaar zal niet in alle vakgebieden genoeg zijn voor goed onderzoek.

'Daarom kijken we ook naar een onderverdeling in dure en minder dure disciplines. Als filosoof maak ik minder kosten dan een deeltjesfysicus. Maak je dat verschil, dan krijgen dure onderzoekers 700 duizend euro en goedkope minder. Maar het systeem blijft haalbaar. Zeker als onderzoekers in clusters hun geld bijeenleggen.'

Wie komen er in de praktijk dan voor zo'n basisbeurs in aanmerking?

'Hoogleraren, docenten en hoofddocenten. Mensen die aan de universiteit een baan hebben met een onderzoeksopdracht. Overigens zit daar natuurlijk nog steeds wel hevige concurrentie. Er zijn maar weinig vaste banen voor onderzoekers te vergeven. Maar daarna kun je het proces minder risicovol maken.'

Verleidelijk voor de universiteiten om dan maar veel staf aan te nemen, om zo veel onderzoeksgeld binnen te halen. Loopt dat niet gemakkelijk uit de hand?

'Een idee zou kunnen zijn dat de basisbeurs niet het salaris van de betrokken onderzoeker mag financieren, maar alleen apparatuur, reizen, aanstellingen van promovendi en post-docs. Als de universiteit het salaris wel zelf moet opbrengen, is er vanzelf een rem.'

Denkt u eigenlijk dat NWO oren heeft naar het plan van een basisonderzoeksbeurs?

'Dat weet ik niet, wij hebben eerst de cijfers helder willen krijgen. Anders zijn we de zoveelste die uit frustratie het systeem bekritiseren.

'Overigens heeft NWO zelfs de opdracht van de Tweede Kamer gekregen om alternatieven voor de moordende concurrentie in de wetenschap te onderzoeken. Ik weet dat ze dat ook doen en hoop dat we iets van de koudwatervrees hebben kunnen wegnemen.'

Zo maar doen dan: een basisbeurs voor alle onderzoekers?

'Wij laten zien dat zoiets niet onzinnig is, zelfs met het huidige budget. Maar er is nog genoeg uit te zoeken hoor, je moet vooral niet de wetenschap ontregelen.'

Uzelf hebt overigens niks te klagen, toch? U hebt al een VIDI-beurs van NWO.

'Het gros van mijn collega's klaagt, en terecht. Ik maak me zorgen over het huidige systeem, dat niet alleen inefficiënt is, maar ook gewoon heel goeie mensen wegjaagt. Prima wetenschappers haken af. Dat is voor niemand goed.'