Gelijkheid op school is een gratis smartphone

Het is niet de eerste mobiele telefoon die ze krijgt, geeft de twaalfjarige Beyza stralend toe. Ook niet haar tweede. „Mijn derde”, zegt ze. „Maar het is wel de eerste met internet.”

Beyza is een van de ruim duizend brugklassers in Den Haag die deze week een gratis smartphone krijgen. Het is een initiatief van stichting Leergeld om kinderen uit gezinnen met lage inkomens te helpen op school. Beyza heeft de telefoon dinsdagmiddag net met haar vader opgehaald in het kantoor van provider T-Mobile in Den Haag. Zijn dochter heeft al langer een telefoon om medische redenen, zegt hij. „Ze heeft diabetes en moet kunnen bellen als het nodig is.”

In de klas zijn smartphones taboe, heeft Beyza al op haar eerste schooldag gehoord van haar mentor. „Het is wel handig om op Magister te kijken”, zegt ze. Dat is een app die veel scholen gebruiken om bijvoorbeeld huiswerk, lesmateriaal, roosters en cijfers door te geven. En ze zit in een appgroep „met de meiden van groep 8”. Straks misschien ook met kinderen op haar nieuwe school.

Geheimhoudingsplicht

Demissionair staatssecretaris Jetta Klijnsma (Sociale Zaken, PvdA) trekt jaarlijks 100 miljoen euro extra uit voor het bestrijden van kinderarmoede. Van die 100 miljoen gaat 85 miljoen euro naar gemeenten en 4,35 miljoen euro naar Den Haag. Uit dat budget worden onder meer de smartphones betaald.

Hoeveel de smartphones kosten, mag directeur Anita Schwab van Leergeld niet zeggen wegens een „contractuele geheimhoudingsplicht”. T-Mobile heeft een Social Sim-abonnement met een vast laag tarief bedacht, alsnog een „commercieel product”, volgens een woordvoerder. Samsung, dat de „stootvaste en spatwaterdichte” Galaxy Xcover 4 levert, heeft ook een korting gegeven.

Voor eenmalig 10 euro krijgen de kinderen de smartphone in bruikleen en een sober jaarabonnement met 1 gigabyte data per maand. Met drie uur highdefinitionfilmpjes kijken op YouTube zit je daar al overheen, waarschuwt T-Mobile. De smartphone en simkaart zijn persoonlijk geregistreerd.

Een groepje scholieren dat in gesprek was met de Haagse wethouder Rabin Baldewsingh (PvdA) opperde het idee van gratis smartphones twee jaar geleden voor het eerst – samen met het idee van gratis zwemles voor kinderen van vluchtelingen. „Als die verdrinken, kunnen wij niemand bellen, zeiden ze. Zo spontaan ging het”, vertelt Schwab.

Mariam krijgt een smartphone. Foto David van Dam

Staatssecretaris Klijnsma, die maandag de eerste smartphones uitreikte, noemde ze „onontbeerlijk” voor brugklassers. Het doel is dat arme kinderen „mee kunnen doen”, legt Schwab uit. Zowel op school als daarbuiten, om te voorkomen dat ze in een „sociaal isolement” belanden. „Als je uit armoede wilt komen, moet je deel zijn van een netwerk.”

‘Bespottelijk’

Het project heeft veel media-aandacht én veel discussie opgeroepen. Het Haagse VVD-raadslid Ingrid Michon noemde het in De Telegraaf „bespottelijk” en opperde dat brugklassers maar een krantenwijk moeten nemen. Het Radio 1-programma Stand.nl lanceerde online de stelling of een smartphone voor iedere scholier wel noodzakelijk is of niet.

„Het mag allemaal, maar niet over de rug van mijn kinderen”, reageert Schwab. „Grappig dat we deze discussie niet voeren omdat alle rijke kinderen nu een smartphone hebben, maar wel als arme kinderen er een krijgen.”

Lees ook: Maakt de smartphone een hele generatie ongelukkig?

Den Haag heeft in ieder geval niet de primeur. Ook Alkmaar bijvoorbeeld noemt smartphones voor kinderen specifiek in het minimabeleid voor de komende jaren. In Veenendaal kunnen jongeren uit arme gezinnen van dezelfde „Klijnsma-gelden” 150 euro over twee jaar krijgen als tegemoetkoming voor een smartphone. „Om mee te doen”, zegt ook VVD-wethouder Arianne Hollander daar. „Je wilt niet dat ze het stigma krijgen dat ze het niet kunnen betalen.”

Vrijwel alle leerlingen van 13 tot 18 jaar en meer dan driekwart van de 10 tot 12-jarigen hebben een eigen mobiele telefoon of smartphone, schreef het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek begin dit jaar. Budgetinstituut Nibud houdt het op 98 procent van de 12- tot 18-jarigen, wat overeenkomt met cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Jongeren gebruiken die mobieltjes vooral voor bellen, berichtjes en chatten, gamen, foto’s, filmpjes en muziek, volgens de Monitor Jeugd en Media 2015 van Kennisnet. Maar 45 procent gebruikt zijn smartphone ook om zichzelf te overhoren of informatie op te zoeken en 60 procent om roosters en cijfers op te zoeken, volgens datzelfde onderzoek.

Vele scholen gebruiken smartphones ook op een of andere wijze – er is alleen „geen duidelijke visie op de relatie tussen onderwijs en ict”, concludeerde de onafhankelijke Onderwijsraad dit jaar. In het recente advies Opgroeien zonder Armoede van de Sociaal-Economische Raad staat alleen terloops dat leerlingen steeds vaker een smartphone nodig hebben voor „optimale schooldeelname” – en dat dit lastig is voor arme huishoudens.

Maakt dat alles smartphones onontbeerlijk, zoals Klijnsma zegt? Het hangt er ook vanaf wie je het vraagt. EenVandaag hield eind vorig jaar een enquête over armoede onder 34.000 mensen, van wie 1.675 zichzelf als arm omschreven. Het actualiteitenprogramma vroeg hen wat noodzakelijke bezittingen zijn voor een huishouden in Nederland?

Over het belang van verwarming, iedere dag vers fruit en warm eten en één keer per jaar op vakantie scoorden beide groepen ongeveer gelijk. Maar een huisdier, eens per maand uitgaan, een auto of bijvoorbeeld kunnen roken is veel belangrijker als je het niet of moeilijk kunt betalen. Van alle deelnemers vond 16 procent een smartphone een noodzakelijk bezit, van de minima 28 procent.