Waarom mag scholier niet zomaar van havo naar vwo?

Lieve (16) is een goede leerling, gedreven, vrolijk. Ze haalde dit jaar haar havodiploma op het Berlage Lyceum en stond te trappelen om door te gaan in de vijfde klas van het vwo omdat ze graag een diploma op een hoger niveau wil. Ze is nog jong immers, studeren aan het hbo hoeft van haar nog niet, zo tussen de volwassen studenten.

Maar ze mocht niet. Lieve heeft namelijk een 6,6 gemiddeld als eindcijfer op haar cijferlijst.

En dat is niet genoeg om naar het vwo te kunnen volgens de regels van het Berlage Lyceum. Zij eisen een 7 gemiddeld, plus een positief intakegesprek, wiskunde in het pakket en een gesprek met de schooldecaan. Het Berlage ­Lyceum vindt Lieve niet 'vwo-waardig', zegt Maud Knook, de moeder van Lieve.

Knook werkt zelf in het onderwijs en liet het er niet bij zitten. Ze schreef naar politici en stapte naar de Onderwijsgeschillencommissie. Lieve wil al sinds groep 8 naar het vwo en dat kon ook volgens haar basisschooladvies. Lieve: "Maar mijn mentor zei: je bent nu nog zo jong. Wacht tot na de havo."

Ruth Kervezee, voorzitter van schoolbestuur Esprit, waar het Berlage onder valt, legt uit dat er wel de ambitie is drempelloos naar een hoger niveau te kunnen, maar dat veel scholen nog niet zo ver zijn. "Als een te grote groep een volgend diploma niet haalt, krijg je problemen met de inspectie."

Zes kinderen op het Berlage Lyceum wilden na de havo vwo doen, maar mochten dat niet. Ook op onder meer het Gerrit van der Veen College mochten meerdere havisten met een diploma niet naar het vwo omdat ze een te laag gemiddelde hadden.

'Negatieve leerervaring'
Amsterdamse scholen hanteren uiteenlopende toelatingseisen voor de overgang van vmbo-t naar havo en voor havo naar vwo. Soms is dat een 6,8 op de examenlijst, soms zelfs een gemiddelde van een 7. Amsterdam kent bovendien het fenomeen van veel categorale scholen, waar slechts één niveau wordt geboden. Wisselen tussen scholen is bijkans moeilijker dan op een school zelf.

Scholen wijzen vaak naar de rol van de Onderwijsinspectie. Die zou scholen afrekenen op ­lage slagingspercentages of hoge zittenblijf­aantallen. Ook ouders beoordelen scholen op basis van die cijfers. Scholen durven daardoor minder snel leerlingen een kans te geven een hoger niveau te doen. 

De inspectie zegt dat ze scholen niet strikt afrekent op resultaten. "Als scholen leerlingen ruimhartig de kans geven een diploma op een hoger niveau te halen, houden we daar rekening mee," zegt een woordvoerder.

Geen plezier
De VO-raad, de belangenorganisatie van middelbare scholen, kaart aan dat het niet alleen de Onderwijsinspectie is waar scholen voor waken. "Je doet er de leerling en het onderwijs geen plezier mee als leerlingen automatisch van vmbo-t naar havo gaan. Vaak komen ze dan in de problemen omdat ze hun mogelijkheden te positief hebben ingeschat," zegt woordvoerder Stan Termeer.

Wie alsnog blijft zitten kan een 'negatieve leerervaring' krijgen, zegt Steven Tan, schoolleider van het Marcanti College. Hij is voor stapelen zonder drempels, maar ziet dat leerlingen die onder druk van ouders een hoger niveau doen en dan zakken, ontmoedigd kunnen raken. "Bovendien is er niets mis met het mbo of het hbo als vervolgroute."

Na het halen van zijn vmbo-t-diploma op de Christelijke Scholengemeenschap Buitenveldert (CSB) kwam de zoon van Caroline Meyer 0,2 punt tekort om naar de havo te mogen.

Meyer is geschrokken van de strenge eisen. "Het enige advies dat de school ons gaf, was dat mijn zoon nóg een keer 4 mavo zou doen!" De 16-jarige kon nergens terecht, geen school wilde hem aan­nemen op basis van zijn gemiddelde. En hij wilde ook niet naar het mbo. Hij gaat nu naar het volwassenenonderwijs.

Hoe moeilijk het ook is om te stapelen, in 2015-2016 bleek wel dat meer leerlingen hogerop klommen dan in de jaren ervoor. De stijging is plotseling (zie kader), vooral onder havisten die vwo willen doen. Het zou kunnen dat dat te maken heeft met het feit dat de basisbeurs is afgeschaft: studeren is duur. Wie van de havo via een jaar hbo naar de universiteit gaat, is meer geld kwijt dan via havo en vwo.

Laatbloeiers
In Nederland selecteren we kinderen bijzonder vroeg voor, zo vroeg dat het ons regelmatig op een vermaning van nationale en internationale onderzoekers komt te staan. Het basisschool­advies dicteert voor een groot deel de schoolcarrière van een kind. 

Juist daarom moet je de mogelijkheid om een stapje verder te komen open houden, vindt Monique Volman, hoogleraar onderwijskunde aan de UvA. "Je moet laatbloeiers de kans geven zich te bewijzen. Scholen denken te strategisch: straks haalt een kind het niet, dan krijgen we een minnetje. Dat is te rigide gedacht."

De Amsterdamse schoolbesturen beloofden deze week dat ze gaan werken aan het weg­nemen van de drempels en extra cijfereisen. Wethouder Simone Kukenheim (onderwijs) wil dat per direct de cijfereis wordt afgeschaft. "Het hebben van een diploma is genoeg," aldus Kukenheim. "Het is ook niet erg als kinderen er soms wat langer over doen." 

Landelijk voert staatssecretaris Sander Dekker vanaf 2019 een wet in om de cijfereis voor vmbo-t naar havo te stoppen. Hij onderzoekt nog of er ook zo'n wet voor de overgang van de havo naar het vwo moet komen. 

Voor Lieve is dat inmiddels te laat. Ze gaat vwo doen op een andere school, het IJburg College, al was het allesbehalve makkelijk een plek te vinden. Ze vindt de overstap niet meer erg. "Zo kan ik fris opnieuw beginnen."