Zo komen sociale ondernemingen rond

De wereld verbeteren en tegelijk de bedrijfskas spekken, het kan. Nederland telt steeds meer sociale ondernemingen, meldde ABN Amro donderdag. Inmiddels zijn dat er vier- à vijfduizend. Sociale ondernemingen zijn bedrijven met een sociaal-maatschappelijke missie, zoals cadeauwinkel WAAR en maaltijdboxleverancier Beebox/Willem&Drees. Zij hebben als primair doel de wereld te verbeteren. Winst maken moet om te overleven, maar is van ondergeschikt belang.

Geen goed verdienmodel

Maar het verdienmodel van sociale ondernemingen is niet altijd goed. ABN Amro meldt dat financiële resultaten van de vaak jonge bedrijven soms achterblijven. Slechts eenvijfde maakt winst. Ruim 80 procent heeft een omzet van minder dan 1,5 miljoen euro: de meeste bedrijven in deze categorie blijven dus klein. Kan sociaal ondernemen eigenlijk wel, of prijzen zulke bedrijven zich met hun meestal dure principes uit de markt?

Sociale ondernemers zelf zijn eensgezind in hun reactie op die vraag: ze doen het niet voor het geld. Volgens Arno Kooy van Brouwerij de Prael, die werkt met mensen met psychische problemen, maakte zijn bedrijf expliciet de keuze om wat minder te verdienen op een biertje dan brouwerijen die geen werknemers met een vlekje in dienst hebben. 'Ons bier duurder maken is ingewikkeld, want consumenten hebben niet zoveel over voor een sociaal verhaal. Ze kiezen voor het bier en speciaalbier is al duur.'

Zijn brouwerij en proeflokaal zijn minder wendbaar dan de concurrentie, legt hij uit, omdat het personeel van De Prael minder wendbaar is. 'Het duurt een maand voor alle medewerkers gewend zijn aan een andere manier van afvullen. In het restaurant kunnen we om die reden niet elke week van menukaart wisselen.'

Ander soort waarde

Voor Kooy is het daarom extra jammer dat hij zijn ideële status niet kan uitventen. 'Marketingtechnisch zou het interessant zijn begrip te vragen voor het werk dat we doen, maar daar zitten de mensen die hier werken niet op te wachten. Bovendien krijg je dan misschien het imago van zuur bier.'

Fairphone, maker van telefoons die zoveel mogelijk uit 'eerlijke' materialen bestaan, denkt niet dat het zichzelf uit de markt prijst. De telefoons zijn inderdaad duurder dan die van de concurrentie, maar Fairphone richt zich op een nichemarkt van mensen die iets bijzonders willen en extra geld over hebben voor een telefoon die geen grondstoffen bevat uit 'conflictmijnen', zegt productmanager Miquel Ballester. De werknemers van de telefoonfabrikant moeten ook wat over hebben voor de bedrijfsidealen. 'Het personeel verdient iets minder dan marktconform zou zijn. Gelukkig krijgen we er een ander soort waarde voor terug.'

Maaltijdboxen

Een sociale onderneming die het wel gelukt is groot te groeien is Beebox/Willem&Drees. De maaltijdboxen van het bedrijf zijn biologisch geteeld, waarbij een gegarandeerd percentage van de omzet naar de bioboeren gaat. Volgens Drees Peter van den Bosch, een van de oprichters, maken veel sociale ondernemers de fout hun bedrijfsmodel niet te scheiden van hun principes. Willem&Drees leverde eerst lokale groenten aan supermarkten. Tegenwoordig levert het bedrijf maaltijdboxen aan consumenten. 'De concurrentie ontwikkelt zich continu, dan moet je niet koste wat het kost willen vasthouden aan je oorspronkelijke idee.'

Veel sociale ondernemingen leveren volgens het ABN Amro-rapport producten direct aan consumenten en niet aan bedrijven. Van den Bosch heeft ervaring met levering aan supermarkten. Hebben commerciële bedrijven minder belangstelling voor idealistisch ondernemen? 'De supermarkten waren geïnteresseerd, maar ze probeerden ook dingen van ons over te nemen om er hun voordeel mee te doen. Het sociale ondernemen zit hun niet in de genen.' Dan is leveren aan consumenten volgens hem makkelijker, dat zijn geen potentiële concurrenten.

Is sociaal ondernemen niet in de eerste plaats een manier om geld te verdienen met een goed imago? Zijn die fraaie idealen niet vooral een mooi uithangbord om je producten mee te verkopen? Merkenexpert Rik Riezebos denkt niet dat sociale ondernemers zo calculerend redeneren. 'Als ik met hen praat merk ik juist dat sociale ondernemers vaak niet commercieel genoeg denken. Dan moeten wij zeggen: denk ook aan je merk.'