Zij doen aan periodieke onthouding

De Zweedse Elina Berglund besloot een jaar of vijf geleden haar lichaam een pauze te geven van de pil. Berglund, van huis uit fysicus, werkte destijds voor CERN, het Europese instituut dat onderzoek doet naar elementaire deeltjes. Ze maakte deel uit van het team dat in 2012 het higgsdeeltje ontdekte. Rond diezelfde periode was ze het zat, zegt ze, die hormonen en hun bijwerkingen. De stemmingswisselingen, een verminderd libido, misselijkheid, verhoogde bloeddruk, gewichtstoename. Het - voor veel pilslikkende vrouwen - bekende rijtje symptomen.

Maar Berglund kon geen alternatief vinden dat aan haar eisenlijst voldeed. Dus nam ze het heft in eigen handen en is ze, samen met haar man Raoul Scherwitzl, eveneens kernfysicus, gaan zoeken naar een 'niet-invasieve' oplossing; een anticonceptiemethode zonder de noodzaak van medicatie of een ingreep. Ze leerde dat een vrouwenlichaam na de ovulatie, door een verhoogd progresteronlevel, tot een halve graad warmer is. Deze informatie verwerkte ze samen met een serie andere variabelen in een algoritme. Op basis van een dagelijkse temperatuurmeting vertelt de formule haar wanneer ze mogelijk vruchtbaar is, en wanneer (vrijwel zeker) niet.

Waterdicht

Periodieke onthouding om een zwangerschap te voorkomen: een nieuw fenomeen is het niet bepaald, een waterdichte methode evenmin. Maar dat lijkt te veranderen. De anticonceptie-applicatie Natural Cycles van Berglund is de eerste die medisch goedgekeurd en gecertificeerd is, na twee klinische studies en een doorlichting door het Duitse certificeringsbureau Tüv Süd. Mits consistent gebruikt, is de effectiviteit vergelijkbaar met die van de pil, beaamt Kristina Gemzell Danielsson, gynaecoloog en onderzoeker aan het Karolinska-instituut in Stockholm.

De applicatie vraagt elke ochtend om je temperatuur. Die meet je, vul je in, en voilà: bij groen licht kun je die dag onbezorgd je gang gaan, bij rood licht gebruik je liever een condoom. Inmiddels wordt de app door 150.000 vrouwen in 161 verschillende landen gebruikt.

"Het is een behoefte van vrouwen overal ter wereld, waar nog niet in voorzien is", zegt Berglund. Dus onderbraken zij en haar man hun banen als fysici en stortten ze zich op de ontwikkeling van de app. Er bestond al een handjevol soortgelijke applicaties en computertjes, zoals de LadyComp, Glow, Kindara, Daysy en Persona. Maar, zegt gynaecoloog Demzell Danielsson: de effectiviteit van deze andere methoden is niet voldoende onderzocht, soms zijn ze ronduit onbetrouwbaar.

"De nauwkeurigheid van Berglunds algoritme onderscheidt haar methode van de rest. Zo houden niet alle applicaties rekening met het feit dat spermacellen tot zo'n vijf dagen in het vrouwenlichaam kunnen overleven."

Groene dagen

Allemaal goed en wel, maar hoeveel onbezorgde dagen mogen we verwachten? Hoe meer data de vrouw het algoritme voert, vertelt Berglund, hoe meer groene dagen ze krijgt. "De app moet je cyclus leren kennen. In het begin heb je dus misschien evenveel rode als groene dagen, maar na een aantal cycli is de verhouding ongeveer twee derde groen, een derde rood."

Een klinische studiegroep analyseerde data van meer dan 4000 Natural Cycles-gebruikers tussen de 20 en 35 jaar. Gedurende een jaar raakten 7 op de 100 vrouwen ongepland zwanger van wie 5 op de 1000 op een groene dag, dus door systeemfalen. De andere zwangeren hadden een rood licht genegeerd.

Bij perfect gebruik is de kans op een zwangerschap 0,5 procent op jaarbasis. In de (imperfecte) praktijk komt de zwangerschapskans neer op 7 procent, of een 7 op de zogeheten Pearl Index, een veelgebruikte indicator voor de effectiviteit van anticonceptiemiddelen. En die score is vergelijkbaar met de hormoonpil, vertelt Demzell Danielsson. "Bij beide methoden bestaat een groot verschil tussen de ideale en daadwerkelijke toepassing. Ze vereisen consequent gebruik."

Dat is ook de reden dat Demzell Danielsson deze vorm van contraceptie niet iedereen aanraadt. "Het vraagt motivatie. Je kunt niet een dag geen zin of tijd hebben om je temperatuur te meten." Diegenen die ze dit hulpmiddel voorlegt, zijn voornamelijk vrouwen van boven de twintig en met een vaste partner. "Jongeren beveel ik het niet aan. Als je cyclus onregelmatig is heb je veel rode dagen, dus vanzelfsprekend veel dagen waarop je een andere vorm van contraceptie moet gebruiken. Uiteraard beschermt de app ook niet tegen soa's."

Doorbraak

Dat gezegd hebbende: Demzell Danielsson noemt de app 'een doorbraak'. In de wereld van de anticonceptie is er geen one size fits all, maar het is belangrijk dat vrouwen kunnen kiezen. Dat voor een groot deel van de wereldbevolking contraceptie nog steeds gelijk staat aan de pil, vindt ze kwalijk. "Contraceptie is zo essentieel, maar krijgt vaak weinig aandacht. Terwijl: er bestaat niet zoiets als de ideale bescherming. Iedere cyclus is uniek, iedereen reageert anders op verschillende voorbehoedsmiddelen. Ik adviseer iedere vrouw een aantal methoden te proberen om uit te vinden wat het beste past."

Een leuke bijkomstigheid van de anticonceptie-app, zegt de gynaecoloog, is dat vrouwen leren over hun biologie, hun menstruatiecyclus. Nog een voordeel: het algoritme kan ook op 'zwangerstand'. Na het volgen van een aantal cycli weet het programma precies wanneer een vrouw het vruchtbaarst is.

Toen Berglund en haar partner besloten dat het tijd was voor een kind, plaatsen ze de boodschap op Twitter: vandaag gaan we het proberen. Als bewijsmateriaal. "We waren natuurlijk bang dat iedereen zou denken dat onze zwangerschap een ongelukje was, en de app niet werkte." Op diezelfde dag nog, vertelt Berglund, was het raak. De merites van het algoritme, zegt ze. En een beetje geluk.