De ontslagen chef van het Russische journaal vertelt hoe propaganda werkt

Het moet rond 2010 zijn geweest. Vladimir Poetin was een paar jaar premier, Dmitri Medvedev was president. Activisten protesteerden tegen de aanleg van een snelweg door een bos bij Moskou.

Medvedev liet ’s avonds weten dat de regering afzag van de plannen voor de snelweg. Maar Poetin, op dienstreis in het verre Vladivostok, zei het tegenovergestelde: die weg zou er komen.

De verklaring van Poetin kwam binnen om drie uur ’s nachts. Wat moest Vesti, een van de belangrijkste televisiejournaals van Rusland, die ochtend brengen?

Dmitri Skoroboetov was chef die nacht. „Ik kon niet toestaan dat we lieten zien dat er een openlijk conflict was. We schreven een tekst die de verklaringen van Medvedev en Poetin met elkaar in balans bracht – en het leek alsof beiden het over hetzelfde hadden.”

Voor het eerst doet een insider een boekje open over hoe de Russische propaganda werkt.

Skoroboetov (39) was chef bij Vesti (‘Het Nieuws’), het ‘NOS-journaal van Rusland’. Ruim vijftien jaar deed hij zijn werk: nauwgezet en loyaal aan het regime. „Ik was een medewerker van de staats-tv en ik geloofde in wat ik deed. Ik leefde in het spiegelpaleis van de televisie.”

Het nieuws is overal in Rusland. Zet de tv-aan, en je valt in een bulletin: op staatszenders Rusland 1, Rusland 24, of op particuliere zenders als LifeNews. Maar kwantiteit is nog geen kwaliteit. Op alle zenders is het nieuws identiek. De oorlog in het oosten van Oekraïne is een ‘strafexpeditie’ tegen etnische Russen. In Syrië vecht Rusland met het ‘wettige regime’ tegen IS, terwijl de VS ‘terroristen’ steunen. Elk bulletin bevat zeker één item over Poetin. De massale protesten tegen de regering op 12 juni werden door het Russische journaal genegeerd.

Skoroboetov maakte deel uit van deze enorme propagandamachine – tot vorig jaar. In de nacht van 16 op 17 augustus werd Dmitri Skoroboetov op de redactie van Vesti mishandeld door een dronken ondergeschikte. Skoroboetov belandde in het ziekenhuis met een hersenschudding en verwondingen aan zijn hoofd. Het toedekken van de affaire begon al de volgende dag. Skoroboetov, zo zei zijn hoofdredacteur, zou worden ontslagen als hij iets naar buiten bracht. Toen de politie toch lucht kreeg van de zaak, werkte de hoofdredactie het onderzoek tegen. Bijna een jaar later is het Skoroboetov die werkloos thuis zit – oneervol ontslagen. De dronken regisseur is nog gewoon aan het werk.

En dus praat Skoroboetov: eerst met de zender Radio Svoboda, en nu met NRC. Als een van de eersten doet de insider een boekje open over hoe de Russische propaganda werkt. De voormalige tv-chef heeft ook documenten meegenomen: de weekplanningen van de redactie. Onder elk document staat met vette hoofdletters waarover níét mocht worden bericht door Vesti. Yukos! Savtsjenko! En, verschillende malen: ‘Boeing’! Zo wordt in Rusland vlucht MH17 genoemd.

Lees ook: Is dit de generatie die Rusland gaat veranderen?

Hoe weet een chef bij het Russische journaal wat hij wel en niet mag uitzenden?

„Er waren vergaderingen waarin we instructies kregen. We verzamelden ons in het kantoor van de hoofdredacteur om de thema’s van de week te bespreken. Maar we werden niet getraind – daarom is de functie van chef zo uniek. Je kunt intuïtie en Fingerspitzengefühl niet leren.”

Dus je kunt het werk niet doen als je het regime niet steunt?

„Dat weet ik niet. Bij ons werken ook mensen die oppositiegezind zijn. Medewerkers werden gestraft. Een chef maakte eens een politieke fout: de afgelopen tien jaar heeft hij alleen maar in de nachtdienst gewerkt, en zijn team met hem. Ik kreeg per maand 57.000 roebel (zo’n 850 euro). Maar mijn salaris was maar 9.800 roebel. De rest was ‘premie’. Was er iets niet goed? Dan kreeg je niet betaald.”

Sommige zaken moesten worden verzwegen. En er waren personen in het nieuws waar niet over gesproken mocht worden – er waren lijsten met namen

Het regime leunt zwaar op de propaganda van de staats-tv. Je zou denken: jullie worden in de watten gelegd.

„Als je iemands zoon of dochter bent – of minnares – krijg je een ander salaris. Maar als je gewoon je werk doet krijg je 9.800 roebel. Dat is de Russische realiteit.”

Skoroboetov werkte in diensten van een week. Om de week had hij vrij en was hij pr-medewerker voor de Russische Geografische Vereniging. Een keer bracht Poetin een bezoek. Heel even kruiste diens blik die van de tv-journalist, vertelt Skoroboetov dromerig. „Hij hypnotiseerde mij helemaal, hij had een zeer doordringende blik. Als röntgenstralen.”

Poetin was uw held?

„Ik had er geen twijfel over of onze president het goed deed. Maar een paar jaar geleden begon ik te begrijpen dat de realiteit en de televisie die wij maakten, niet met elkaar overeenkwamen.”

Hoe dan?

„Ik kan me niet herinneren dat we de laatste tien jaar iets hebben gebracht wat niet had plaatsgevonden. Als er een betoging is, kun je dat negeren. Dat is iets anders dan zeggen dat er géén protest was.”

Dus liegen mocht niet? Of wilde u zelf niet liegen?

„Wij logen niet, ik heb nooit gelogen. Ik heb het nu over mijn eigen uitzendingen.”

Dus de beperking was dat over sommige zaken niet mocht worden bericht?

„Sommige zaken moesten worden verzwegen. En er waren personen in het nieuws waar niet over gesproken mocht worden – er waren lijsten met namen. Een keer stond zelfs de Britse koningin erop – we mochten haar jubileum niet ‘promoten’.”

Nu ik uit die wereld ben gestapt, begrijp ik dat de werkelijkheid heel anders is.

Wie maakt die lijsten?

„Dat weet ik niet. Ik kreeg ze kant-en-klaar.”

Kwamen ze van de hoofdredacteur of direct uit het Kremlin?

„Ik had de indruk dat de leiding soms iemand op de lijst zette uit persoonlijke rancune.”

En legde de hoofdredacteur dan uit waarom een bepaalde beslissing was genomen?

„Nee, niet waar wij bij waren. Dat gebeurde in andere vergaderingen, in het Kremlin, vermoed ik. Volgens mijn collega’s gaan de hoofdredacteuren daar regelmatig heen. Toen ik uit het ziekenhuis kwam, had ik een afspraak bij mijn hoofdredacteur, Andrej Kondrasjov. We hadden afgesproken om drie uur, maar hij kwam pas om half zes opdagen. Het bleek dat hij in het Kremlin was geweest. Ik denk dat hij daar wekelijks komt.”

Bij de andere zenders gebeurt hetzelfde?

„Dat denk ik wel. Kijk maar naar het Russische nieuws: het is allemaal identiek. Nu ik uit die wereld ben gestapt, begrijp ik dat de werkelijkheid heel anders is.”

Hoe is dat gegaan, het ontdekken van de werkelijkheid?

„Vanaf 2011 en 2012 [toen de regering betogingen beantwoordde met repressie] begon ik te zien dat het niet klopte. Op tv leek alles in orde, maar in het echte leven was alles nogal beroerd. Een tegenstrijdigheid. Na mijn eigen zaak zijn de schellen mij definitief van de ogen gevallen.”

Vindt u dat u propaganda heeft bedreven?

„Nee. Propaganda, dat gebeurt in de achtergrondprogramma’s over het nieuws, later op de avond. Ik deed het dagelijkse nieuws.”

Het Russische journaal bracht anders nepnieuws over het neerschieten van MH17. Met vervalste satellietfoto’s van een Oekraïense straaljager.

„Weet u, zo precies weet ik dat niet meer. Ik weet tot nu toe nog steeds niet wat er is gebeurd, en wie er verantwoordelijk is.”

Zijn er nog kwaliteitsmedia over in Rusland?

„Op internet wel. Neem bijvoorbeeld Meduza (een site die vanuit Letland wordt gemaakt door oppositiegezinde Russische journalisten). Dat vind ik een min of meer objectieve nieuwsbron.”

Heeft u de interviews van Oliver Stone met Poetin gezien?

„Daar heb ik geen zin in. Ik ben als een gekwetst kind. Ik heb voor Poetin gewerkt, voor de regering waarvan ik hield. Maar die regering heeft mij honds behandeld.”

Skoroboetovs stem trilt, hij pakt een zakdoekje om zijn tranen te wissen.

Poetin zei tegen Stone dat de media niet onder overheidscontrole staan.

„Hoe kan hij dat zeggen? Ze controleren de media. Totaal.”

Lees ook: ‘Russische aanval’ blijkt Amerikaans, over de video die Poetin liet zien aan journalist Oliver Stone