Bescherm journalist net als brandweerman

Bedreigde journalisten moeten in de komende jaren net als brandweermannen en ambulancepersoneel beter worden beschermd door hun werkgever, de politie en justitie. Volgens voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer en criminologe Marjolein Odekerken zijn ook zij te beschouwen als een ‘publieke beroepsgroep’ met een belangrijke maatschappelijke taak.

Nederlandse journalisten steeds vaker te maken krijgen met intimidatie en bedreigingen tijdens hun werk, blijkt uit het rapport ‘Een dreigend klimaat’, dat Brenninkmeijer maakte in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) en dat vanmiddag wordt gepresenteerd. Van de 638 ondervraagde journalisten heeft 61 procent te maken met bedreigingen. De cijfers zijn gestegen in vergelijking met acht jaar geleden, toen eenzelfde onderzoek werd uitgevoerd. Meer dan 80 procent van de bedreigde journalisten geeft aan vooral fysiek te worden geïntimideerd, 43 procent noemt juridische bedreiging als belangrijkste, gevolgd door dreiging via social media (23 procent).

Gevoelige onderwerpen

Journalisten zijn vooral de klos als ze schrijven over gevoelige onderwerpen als moord- en oplichterspraktijken, kindermisbruik, de islam, Wilders en Erdogan. De daders zijn vaak gewone burgers, maar ook persvoorlichters, politici en burgemeesters worden als dreigers genoemd. De impact van de dreigingen is doorgaans groot. Meer dan 40 procent van de journalisten wordt voorzichtiger in de berichtgeving en schrijft terughoudender.

Volgens Brenninkmeijer is dat zeer kwalijk, omdat de democratische rechtsstaat afhankelijk is van het functioneren van de (kritische) journalistiek. Hij concludeert dat het grote maatschappelijk belang van die onafhankelijke journalistiek haaks is komen te staan op de maatschappelijke positie van die beroepsgroep, die juist steeds zwakker wordt. Anders dan politiemensen, ambulancepersoneel en brandweermannen zijn journalisten per definitie niet ‘statelijk’ georganiseerd. Journalisten zijn afhankelijke van marktpartijen, ze werken steeds minder in dienstverband en steeds vaker als kleine zelfstandige. Dan worden ze erg kwetsbaar als grote organisaties of bedrijven hun onder druk willen zetten of beïnvloeden. Een deurwaarder op het thuisadres van de journalist doet dan wonderen.

In het rapport gaat Brenninkmeijer in op actuele voorbeelden, zoals dat van de bedreigde Özcan Akyol wegens zijn televisieserie ‘De neven van Eus’. Ook noemt hij de Telegraaf, die nota bene door de nationale politie onder druk werd gezet om níet te schrijven over asielcriminaliteit, en de politieke partijen VVD, Denk en PVV die media weren van hun persconferenties. De in totaal 29 voorbeelden die worden uitgewerkt, staan rijp en groen door elkaar, en dat, in combinatie met de onduidelijke status van het vak journalist, maakt een aanpak van de stroom aan bedreigingen moeilijk.

Prioriteit

Hoewel journalist geen beschermd beroep is zoals dat bij artsen en advocaten het geval is, en zij geen ambtsdrager of hulpverlener zijn (politie, brandweer), moet toch worden gekeken of de speciaal vastgelegde bescherming van die beroepsgroepen ook kan worden toegepast op journalisten. Op dit moment heeft het onderzoek naar bedreigingen van journalisten volgens de ondervraagden nog absoluut geen prioriteit bij politie en justitie, terwijl intimidatie van hulpverleners dat juist wel heeft. Journalisten moeten eenzelfde behandeling krijgen, stelt Brenninkmeijer.

Dat betekent dat die bedreigingen ook apart moeten worden geregistreerd en onder de verantwoordelijkheid vallen van een ‘contactfunctionaris’. Vervolgens zou de politie een hoge prioriteit moeten geven aan de intimidatie van journalisten, als ware het hulpverleners of ambtsdragers. Justitie moet ook meer werk maken van de vervolging.

Ook de politiek zou meer aandacht moeten schenken aan de veiligheid van journalisten, zodat er een nieuwe publieke norm ontstaat: daar blijf je vanaf. Zelf moeten journalisten consequent aangifte blijven doen van bedreiging. Hun indruk is vaak dat ze per se zo beroemd moeten zijn als Sylvana Simons, schrijft Brenninkmeijer, maar dien een klacht in of stap naar de Nationale Ombudsman als er niets met de aangifte wordt gedaan.